ગુજરાતમાં ઘોરાડ પક્ષી અભયારણ્ય હવે માત્ર કાગળ પર જ રહેશે?

એક સમયે ગુજરાતના અનેક વિસ્તારોમાં આકર્ષક ઘોરાડ પક્ષી આગવી છટા સાથે ટહેલતાં જોવા મળતાં, પરંતુ કાળક્રમે એ કચ્છ પૂરતાં સીમિત થઈ ગયાં. હવે તો કચ્છમાંય ચાર જ ઘોરાડ બચ્યાં છે. છેલ્લા અઢી દાયકામાં ગુજરાતમાં ઘોરાડ સહિત કેટલાંક દુર્લભ પક્ષીની પ્રજાતિ લુપ્ત થઈ રહી છે, એ પ્રકૃતિપ્રેમીઓ માટે ચિંતાનો વિષય બન્યો છે.

- દેવેન્દ્ર જાની (રાજકોટ)

લાંબી સુરાહીદાર આકર્ષક ગરદન. તીક્ષ્ણ ચાંચ, ચૉકલેટી રંગની પાંખો. નાજુક-નમણું, પણ ઊડી શકે એવાં વિહંગોમાં સૌથી વજનદાર એવું પક્ષી, જેના અંગ્રેજી નામમાં જ શાનથી ઈન્ડિયા શોભે છે. એ છે ઘોરાડ અથવા ધ ગ્રેટ ઈન્ડિયન બસ્ટર્ડ. આશરે ૧૪-૧૫ કિલો વજન ધરાવતાં અને હરકોઈનું મન મોહી લેતાં ઘોરાડ (ધ ગ્રેટ ઈન્ડિયન બસ્ટર્ડ) એક સમયે રાષ્ટ્રીય પક્ષી બનવાની રેસમાં હતાં, પરંતુ નૅશનલ બર્ડનું પીંછું ખોસવામાં આવ્યું મોરની કલગીમાં. અલબત્ત, રાજસ્થાન સરકારે ૧૯૮૧માં સ્ટેટ બર્ડનો દરજ્જો ઘોરાડને આપ્યો.

એક સમયે રાજસ્થાન, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાં ઘોરાડ મોજથી ટહેલતાં જોવા મળતાં, પરંતુ તંત્રની ઉદાસીનતાથી ધીરે ધીરે એની સંખ્યા ઘટતી ગઈ. હવે માત્ર રાજસ્થાન, ગુજરાત અને કર્ણાટકમાં જ એ જોવા મળે છે.

૨૦૧૮માં ભારતમાં ૧૫૦ જેટલાં ઘોરાડ હતાં. આ સંખ્યા હવે ઘટીને ૧૦૦ની આસપાસ આવી ગઈ છે. ઈન્ટરનૅશનલ યુનિયન ફૉર કન્ઝર્વેશન ઑફ નૅચર (આઈયુસીએન) નામની સંસ્થાએ ઘોરાડને રેડ લિસ્ટમાં મૂક્યું છે. મતલબ, આ પક્ષી હવે લુપ્ત થવાને આરે છે.

હવે એકસાથે આટલાં ઘોરાડ પક્ષી ફક્ત ફોટોમાં જ જોવા મળશે?

ગુજરાતની વાત કરીએ તો ૧૯૯૨માં સરકારે કચ્છમાં નલિયા આસપાસનાં ઘાસિયાં મેદાનમાં આશરે બે ચોરસ કિલોમીટરના વિસ્તારને ઘોરાડ અભયારણ્ય જાહેર કર્યું ત્યારે પંચાવન જેટલાં ઘોરાડ હતાં. ગુજરાતનું આ સૌથી નાનું અભયારણ્ય છે. ભૂકંપ બાદ કચ્છમાં ચારે બાજુ અને આડેધડ ઉદ્યોગ વિકસ્યા. વિકાસની આ દોડમાં કચ્છના પર્યાવરણને બેશુમાર નુકસાન થયું. કચ્છના અભયારણ્યમાં ૨૦૧૬માં ઘોરાડની વસતિગણતરી કરવામાં આવી ત્યારે પચ્ચીસ જેટલાં ઘોરાડ જોવા મળ્યાં હતાં અને હવે તો માત્ર ચાર ઘોરાડ બચ્યાં છે. એ પણ ચારેચાર માદા. મતલબ કે આ પક્ષીનો વંશવેલો આગળ વધે એમ નથી અને પરિણામે ગુજરાતમાં ઘોરાડના અસ્તિત્વનો સવાલ ઊભો થયો છે.