પરચમ નારીશક્તિનો..

ચંદ્રયાન-૩ અને આદિત્ય-L1... બહુ ટૂંકા ગાળામાં આપણી અવકાશવિજ્ઞાન સંશોધન સંસ્થા ‘ઈસરો’એ આ બે બહુ મોટી સિદ્ધિ મેળવી અને એ વિજ્ઞાની. ચાલો, ઓ “ઉત્ત્વાકાંક્ષી પ્રોજેક્ટની પાછળ હતાં બે મહિલા વિજ્ઞાની. ચાલો, ઓળખીએ એમને અને એમની ક્ષમતાને.

- નિતુલ ગજ્જર (વડોદરા)

અવકાશવિજ્ઞાન ક્ષેત્રે આપણને કલ્પના આ નામ સાંભળવા મળે એટલે સૌપ્રથમ તો કલ્પના ચાવલાનું જ નામ મગજમાં આવે. અઢી દાયકા અગાઉ અવકાશમાં જનારાં ભારતીય મૂળનાં પ્રથમ અમેરિકન મહિલા તરીકે કલ્પના ચાવલાએ દેશનું નામ પણ રોશન કર્યું હતું.

અત્યારે જો કે આ જ નામનાં ઔર એક મહિલા ચર્ચામાં છે. હમણાં ચંદ્ર સુધી પહોંચેલા આપણા ચંદ્રયાન-૩ મિશનની સફળતામાં ઈસરોના અનેક વિજ્ઞાની સાથે કલ્પના નામનાં એક મહિલા પણ સામેલ છે. એમનું પૂરું નામ છે: કલ્પના કલાહસ્તી.

ભારતની અવકાશવજ્ઞાન સંશોધન સંસ્થા (ઈસરો) સાથે બે દાયકાથી સંકળાયેલાં કલ્પના કલાહસ્તીએ ચંદ્રયાન-૩ અગાઉ ચંદ્રયાન-૨ અને મંગળયાન જેવાં ભારતનાં અતિ મહત્ત્વાકાંક્ષી સ્પેસ મિશનમાં ખૂબ મહત્ત્વનો ભાગ ભજવ્યો છે. ભારતે હમણાં જેની મદદથી ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર તિરંગો લહેરાવ્યો એ ચંદ્રયાન-૩ મિશનમાં તો કલ્પના કલાહસ્તીએ ડેપ્યુટી પ્રોજેક્ટ ડિરેક્ટર તરીકે જવાબદારી નિભાવી છે. એ કારણે ચંદ્રયાન-૩ની સફળતાનું ઘણું શ્રેય કલ્પના કલાહસ્તીને જાય છે.

ચંદ્રયાન-૩ના પ્રોજેક્ટને લગતા મોટા ભાગના નિર્ણય કલ્પનાએ જ લેવાના હતા. ચાર વર્ષ અગાઉ ચંદ્રયાન-૨ ચાંદામામાની સપાટી પર ઊતરવામાં નિષ્ફળ નીવડ્યું એની હતાશામાં ડૂબેલા વિજ્ઞાનીઓને ફરી માનસિક રીતે સજ્જ કરવા ટીમ લીડર તરીકે કલ્પના કલાહસ્તીએ ભારે જહેમત લેવી પડી.

અધૂરામાં પૂરું, ચંદ્રયાન-૩ની તૈયારી ચાલતી હતી ત્યારે કોરોના વાઈરસનો ઉપદ્રવ ફેલાયો હતો. એ ગાળામાં પણ કલ્પનાજીએ નજીવા સ્ટાફની હાજરી વચ્ચે પ્રોજેક્ટનું કામ ચાલુ રાખ્યું. ચંદ્રયાન-૨ અને ચંદ્રયાન-૩માં અમુક ઉપકરણ રશિયા આપવાનું હતું, એ કોઈક કારણસર શક્ય ન બન્યું તો ઈસરોના વિજ્ઞાનીઓએ એ કામ પણ ઉપાડી લીધું અને એમાંય પડદા પાછળ કલ્પના કલાહસ્તીએ ચાવીરૂપ ભૂમિકા ભજવી. આ પ્રોજેક્ટની દરેક માહિતીનું બારીકાઈપૂર્વક નિરીક્ષણ કરી પોતાના અતૂટ સમર્પણથી પ્રોજેક્ટ સામેના તમામ પડકારનો સામનો કરી એ ચંદ્રયાન-૩ની સફળતા સુનિશ્ચિત કરીને જ જંપ્યાં.