પ્રકૃતિને પોસ્ટકાર્ડ

કચ્છના બન્નીને બનાવો ચિત્તાનું ઘર, પણ... ગુજરાત સરકારની વિનંતી સ્વીકારી કેન્દ્ર સરકારે કચ્છના વિશિષ્ટ પ્રદેશ બન્નીમાં ચિત્તાના બ્રીડિંગ સેન્ટર માટે મંજૂરી તો આપી, પરંતુ એ માટે તૈયારી શું કરી? અને આ વિસ્તારના માલધારીઓના વિરોધનું શું? 

- કૌશિક મહેતા 

ડિયર નૅચર, 

વિદેશથી આવેલા ચિત્તાઓને આપણે હજી ઠેકાણે પાડી શક્યા નથી. ગયા વર્ષે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના જન્મદિવસે સપ્ટેમ્બરમાં આફ્રિકાના બે જુદા જુદા દેશમાંથી ચિત્તા લાવી અને મધ્ય પ્રદેશના કુત્તો નૅશનલ પાર્ક માં વસાવવામાં આવ્યા, પણ એમને આ જંગલ માફક ના આવ્યું કે પછી બીજા કારણસર ૫૦ ટકા ચિત્તા મૃત્યુ પામ્યા. એ પછી ચિત્તા સમાચાર માંથી ગાયબ થયા હતા તે પાછા સમાચારમાં ચમક્યા છે.

કેન્દ્ર સરકારે કચ્છના વિશિષ્ટ ગણાતા બન્ની વિસ્તારમાં આ ચિત્તાને વસાવવા માટે મંજૂરી આપી છે. પહેલાં ચિત્તાનું બ્રીડિંગ સેન્ટર બનશે અને પછી ત્યાં ચિત્તાની સંખ્યા વધતી જશે, પણ સમસ્યા એ છે કે બન્નીમાં ચિત્તા વસી શકે, બન્ની ચિત્તાનું ઘર બની શકે એ માટે પૂરતી વ્યવસ્થા છે કે કેમ? એ વિશે કોઈ અભ્યાસ થયો નથી. બીજી બાજુ, બન્નીના માલધારી ઓ અને એ વિસ્તારના અગ્રણીઓ દ્વારા કેન્દ્ર સરકારની આ યોજનાનો વિરોધ શરૂ થઈ ગયો છે.

આપણે ત્યાં સમસ્યા એ છે કે કોઈ પણ નવી વાત પૂરા અભ્યાસ વિના શરૂ થઈ જાય છે અને એનો વિરોધ પણ કેટલીક વાર ઉતાવળમાં શરૂ થઈ જાય છે.

જો કે અહીં પહેલો સવાલ એ છે કે બન્નીમાં ચિત્તાનું ઘર બની શકે એમ છે? આ સવાલનો જવાબ મેળવવા માટે આપણે ફ્લેશ-બેંકમાં જવું પડે એમ છે.

વર્ષો પહેલાં તો ભારતમાં ચિત્તાની સંખ્યા ઘણી મોટી હતી. પછી રાજા-રજવાડાંઓના કાળમાં ચિત્તાના શિકારનો જાણે જુવાળ ફાટી નીકળ્યો, જે અંગ્રેજ શાસનમાં પણ ચાલુ રહ્યો. થયું એવું કે કુદરતી વાતાવરણમાં એ પછી એકેય ચિત્તો રહ્યો નહીં અને પરિણામે આઝાદી મળ્યા બાદ ૧૯૫૨ માં ચિત્તાને ભારતમાં વિલુપ્ત થતું પ્રાણી જાહેર કરવામાં આવ્યું. એ પછી ૭૧ વર્ષે આફ્રિકાથી ચિત્તા લાવવામાં આવ્યા, પણ અહીં એ થાળે પડી શકે છે કે નહીં એ જોવાનો પ્રયોગ હજુ પૂરો સફળ થયો નથી.