જગન્નાથ સ્વામી નયનપથ ગામી ભવતુ મે..

આદિ શંકરાચાર્ય રચિત જગન્નાથ અષ્ટકમાં પ્રભુની લીલાનાં ગુણગાન સાથે ભક્તોની આસ્થા પણ આબાદ ઝિલાઈ છે. કૃષ્ણના એક વિસ્મયકારી સ્વરૂપ ગણાતા જગન્નાથજીનું પ્રમુખ મંદિર ઓડિશાના પુરી શહેરમાં છે સાથે ગુજરાતમાં પણ એમનાં અનેક મંદિર છે. અષાઢી બીજના દિવસે જગન્નાથપુરીની સાથે અમદાવાદમાં પણ રથયાત્રા નીકળે છે. આ વર્ષે ૧૪૬મી રથયાત્રામાં મુખ્ય આકર્ષણ ભગવાનનો નવો રથ હશે. ૭૨ વર્ષ પછી પહેલી વાર નિર્માણ પામેલા નવા રથવૈભવની નવા-જૂની સાથે જાણીએ રાજકોટમાં નીકળતી બે રથયાત્રામાં વપરાનારા રથના નિર્માણ-સજાવટ પાછળની રોચક કથા.

- હેતલ રાવ (અમદાવાદ) દેવેન્દ્ર જાની (રાજકોટ)

કૃષ્ણ-સુભદ્રાજી અને બલરામ માટેના નવા રથ.

અમે તો ભગવાન જગન્નાથજીના નવા રથનું નિર્માણ જોવા આવ્યા છીએ. સાંભળ્યું છે કે સાત દાયકા પછી આ વર્ષે ભગવાન નવા રથમાં બેસીને નગરચર્યાએ નીકળશે.

- હા.. હા, મેં પણ સાંભળ્યું હતું માટે હું પણ જોવા આવી કે આ નવા રથ કેવા હશે? અમદાવાદના સુપ્રસિદ્ધ જગન્નાથ મંદિરના પ્રાંગણમાં ઊભી રહીને બે મહિલા વાત કરી રહી હતી. જો કે આવી વાત તો સમગ્ર ગુજરાતમાં ચાલી રહી છે અને ખાસ કરીને અમદાવાદમાં, કારણ કે ૭૨ વર્ષ પછી જગન્નાથ મંદિરના રથનું નવનિર્માણ થયું છે. આમેય અમદાવાદીઓ માટે રથયાત્રાનું પર્વ કોઈ મહાઉત્સવથી જરાય ઊતરતું નથી. એમાંય હવે ભગવાનના નવા રથે લોકોમાં ઉત્સુકતા વધારી છે ત્યારે ચિત્રલેખાએ રથ બનાવનારા કારીગર, રંગારા અને મંદિરના મહંત સાથે વિશેષ વાત કરી.

અમદાવાદમાં રથયાત્રાની શરૂઆત મહંત નરસિંહદાસજી મહારાજે ૧૮૭૮માં કરી હતી, જે આજે પણ ભવ્ય રીતે ઊજવાય છે. ભગવાન જગન્નાથ (કૃષ્ણ) પોતાનાં બહેન સુભદ્રાજી અને ભાઈ બલભદ્ર (બલરામ) સાથે દર વર્ષે નગરચર્યાએ નીકળીને નગરજનોને દર્શન આપે છે.

જગન્નાથ મંદિરમાં છેલ્લા પાંચ મહિનાથી નવા રથ બનાવવાનું કાર્ય ચાલી રહ્યું હતું. અમદાવાદના ઘાટલોડિયા વિસ્તારમાં રહેતા રથ બનાવનારા કારીગર જયંતિભાઈ સુથાર ચિત્રલેખાને કહે છેઃ ‘અમે રોજના દસથી બાર કલાક કામ કરતા. મારી સાથે આઠ-દસ કારીગરની ટીમ હતી. બધુંય કામ સમયસર પૂર્ણ થઈ ગયું એનો આનંદ છે.’

રથની વિશેષતા અંગે જયંતિભાઈ ઉમેરે છે કે ૩૫ વર્ષથી આ કાર્ય સાથે સંકળાયેલો છું. હા, ભગવાન જગન્નાથજીના રથ બનાવવાનું કામ પ્રથમ વખત મળ્યું છે, પરંતુ જૈન મંદિરના ઘણા રથ, દેરાસરના દરવાજા, સિંહાસનોનું કામ કર્યું છે. સાચું કહું તો રથ બનાવીને અમને જાણે અલૌકિક આનંદની અનુભૂતિ થઈ. મંદિરની પરંપરા જળવાઈ રહે એ રીતે નવા રથ બનાવવામાં આવ્યા છે. રથનિર્માણમાં વલસાડી સાગનો ઉપયોગ કર્યો છે, જ્યારે પૈડાં સીસમનાં લાકડાંથી બનાવ્યાં છે. ૪૦૦ ઘનફૂટ સાગનું અને ૧૫૦ ઘનફૂટ સીસમનું લાકડું વપરાયું છે.