ગુજરાતના દામા ગામમાં છાણમાંથી બને છે દેશી પેટ્રોલ

ગોબરના ઉપયોગ આપણે જાણીએ જ છીએ અને હવે એના ગૅસનો વપરાશ પણ થવા લાગ્યો છે.એ જ દિશામાં આગળ વધી ઉત્તર ગુજરાતની ‘બનાસ ડેરી’એ પેટ્રોલ-ડીઝલના વિકલ્પ એવા ઈંધણ બાયો-સીએનજી બનાવવાની પહેલ કરી છે. છાણમાંથી ગ્રીન ઍન્ડ ક્લીન એનર્જીના આ સફળ પ્રયોગથી પ્રેરાઈને હવે જપાનની ‘સુઝુકી’ કંપનીએ વેપાર માટે હાથ લંબાવ્યા છે.

- મહેશ શાહ

થોડા સપ્તાહ અગાઉ પુણેથી અમૂલ ક્લીન ફ્યુઅલ કાર રૅલીનું આયોજન થયું. એમાં જોડાયેલી ૧૨ કાર અઢારસો કિલોમીટરનું અંતર કાપીને અંતે દેશની દૂધનગરી-મિલ્ક સિટી આણંદ પહોંચી.

ઉદ્દેશ હતો જૈવિક ઈંધણના પ્રસારનો. રૅલીમાં ભાગ લેનારી તમામ કારનું બળતણ (ઈંધણ) પણ જૈવિક કે કુદરતી. નામ બાયો-સીએનજી. બાયો એટલે જૈવિક અને સીએનજી એટલે કૉમ્પ્રેસ્ડ નૅચરલ ગૅસ. રૅલીની બાર કારમાં બાયો-સીએનજી ભરાવેલું અને સાથેના એક વાહનમાં બાયો-સીએનજીનાં ૪૦ સિલિન્ડર હતાં. આપણે ત્યાં નાનાં-મોટાં લાખો વાહનો પેટ્રોલ, ડીઝલ, સીએનજી, તો અમુક વાહનો બૅટરી કે ઈલેક્ટ્રિકથી પણ ચાલે છે. વાહનો માટેના ઈંધણની યાદીમાં થોડા વખતથી બાયોસીએનજી નું નામ પણ ઉમેરાયું છે.

વાહનો માટેનું બાયો-સીએનજી તરીકે ઓળખાતું જૈવિક ઈંધણ પશુનાં છાણમાંથી બને છે. સામાન્યપણે છાણને સૂકવીને ખેડૂતો કે ગૌપાલકો છાણાં બનાવે, જે બળતણ માટે કામ આવે. કોઈ વળી ઘરને છાણનું લીંપણ કરે કેખાતર બનાવે. આ બધામાં સમસ્યા એ કે એનાથી ગંદકી પણ થાય.

જો કે બનાસકાંઠા જિલ્લાની જાણીતી બનાસ ડેરીએ છાણનો બહુવિધ સદુપયોગ કર્યો. એ માટે ડેરીએ બનાસકાંઠાના ડીસા તાલુકાના દામા ગામમાં સવા ત્રણ વર્ષ પહેલાં ગોબર ગૅસ પ્લાન્ટ બનાવ્યો. આમ તો ગુજરાત સહિત દેશભરમાં ગોબર ગૅસના નાના-મોટા અનેક પ્લાન્ટ છે. એમાં ઘરનાં એઠવાડ, છાણ, ખરાબ થઈ ગયેલાં શાકભાજી, વગેરેમાંથી ગોબર ગૅસ બને. એ ગૅસનો મહદંશે રસોઈ બનાવવામાં ઉપયોગ થાય, જ્યારે બનાસ ડેરીએ દામા ગામમાં ઓગસ્ટ, ૨૦૨૦માં બનાવેલા ગોબર ગૅસ પ્લાન્ટમાં છાણમાંથી વાહનો માટે ઈંધણ બને છે. આ પ્રકારનો દેશનો આ પ્રથમ પ્રયોગ.

મૂળમાં છે બનાસ ડેરીના સંચાલકોનું દીર્ઘદ્રષ્ટિપૂર્ણ આયોજન. આ માટે બનાસ ડેરીએ ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મૅનેજમેન્ટ, ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નોલૉજી અને ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ રુરલ ! મૅનેજમેન્ટ-આણંદ (ઈરમા)ના સોએક સંશોધકોની ટીમ બનાવી. ટીમે બનાસકાંઠાનાં જુદાં જુદાં ગામોમાંથી રોજ કેટલું છાણ મળી શકે અને એ છાણમાંથી કેટલો ગૅસ ઉત્પન્ન થઈ શકે એનો ક્યાસ કાઢ્યો. પછી દામામાં ચારેક એકર જગામાં આશરે નવ કરોડ રૂપિયાના ખર્ચે ઓગસ્ટ, ૨૦૨૦માં દેશનો પ્રથમ પશુછાણ આધારિત બાયો-સીએનજી પ્લાન્ટ શરૂ કર્યો.