પાઠ્યપુસ્તકો પસ્તીમાં ન પધરાવો... સાવધાન!

વૅકેશન પડે એટલે વિદ્યાર્થીઓ વીતી ગયેલા વર્ષની ટેક્સ્ટ બુકનો નિકાલ કરવાની વેતરણમાં લાગી જાય, પણ આ પુસ્તકો પોતાની પછીના વર્ષના જરૂરતમંદ સ્ટુડન્ટ્સને મળે એવું કંઈક એ કરે તો? ગુજરાતમાં અનેક સંસ્થા ‘એક હાથ સે લેના... એક હાથ સે દેના...’ જેવું સ્તુત્ય કામ પાઠ્યપુસ્તકોના રિ-યુઝ માટે કરી રહી છે.

- દેવેન્દ્ર જાની (રાજકોટ) । અરવિંદ ગોંડલિયા (સુરત)

જૂનું એટલે સોનું... એવું આપણે બોલીએ છીએ. હવે વિચારો કે એક વર્ષના અભ્યાસ બાદ વિદ્યાર્થીઓ માટે એ વર્ષની ટેક્સ્ટ બુક જૂની થઈ ગઈ તો એ સોનું ગણાય?

જો એ બધાં પાઠ્યપુસ્તકો પસ્તીભેગાં થાય તો તો સોનું ન જ ગણાય, પણ હા, પછીના વર્ષે એ પુસ્તકો પાઈપૈસો લીધા વગર કોઈ જરૂરતમંદ વિદ્યાર્થી સુધી પહોંચાડવામાં આવે તો એ પણ જરૂર સોનું ગણાય, વિદ્યા રૂપી સોનું!

દેશમાં ઘણે ઠેકાણે કોઈ ને કોઈ વિદ્યાર્થી પાસેથી મેળવેલાં એનાં આગલા વર્ષનાં પાઠ્યપુસ્તકો બીજા સ્ટુડન્ટ્સને આપવાની પ્રવૃત્તિ ચાલે છે. ઉનાળાના વૅકેશનમાં, જ્યારે શૈક્ષણિક વર્ષ બદલાતું હોય ત્યારે જેની પરીક્ષા પૂરી થઈ હોય એ વિદ્યાર્થી એનાં પુસ્તક (ટેક્સ્ટ બુક્સ) કોઈ સંસ્થા કે બુક બૅન્કને આપી જાય. બુક બૅન્કના કાર્યકરો પછી એ પુસ્તકો જરૂરતમંદ વિદ્યાર્થીને આપે, એવી અપેક્ષા સાથે કે એ વિદ્યાર્થી જતનપૂર્વક પુસ્તકો વાપરશે અને પછીના વર્ષે પોતાની જેમ બીજું કોઈ જરૂરતમંદ બાળક ઉપયોગમાં લઈ શકે એ માટે પુસ્તકો પાછાં આપી જશે.

પ્લાસ્ટિકના રિ-યુઝની વાત તો હમણાં હમણાં આપણે સાંભળીએ છીએ, પણ પુસ્તકોનો આવો રિ-યુઝ વર્ષોથી થતો આવ્યો છે. ગરીબ કે મધ્યમ વર્ગનાં ઘણાં બાળકો આ જ રીતે બુક બૅન્કમાંથી પુસ્તકો મેળવીને ભણ્યાં હશે. ચાલો, અત્યારે ગુજરાતમાં ચાલતી આ પ્રવૃત્તિની ઝલક મેળવીએ...

‘એક દિવસ હું રાજકોટના રોડ પર પસાર થતો હતો ત્યારે એક ભાઈ રેંકડી લઈને નીકળ્યા. રેંકડીમાં જોયું તો પુસ્તકો પડ્યાં હતાં. રેંકડીવાળાને પૂછ્યું તો ખબર પડી કે માત્ર ૨૫૦ જેટલી નજીવી કિંમતમાં કોઈએ આ પુસ્તકો વેચ્યાં હતાં, જે બજારમાં નવાં લેવા જઈએ તો ત્રણેક હજાર રૂપિયા થાય. આ દશ્ય જોઈ હું વિચારતો હું થઈ ગયો અને આ વિચારબીજમાંથી અમે શરૂ કર્યો છે, કર્યો છે, પુસ્તક સેવાયજ્ઞ...’