આસામના આ પિરામિડ વિશે ક્યારેય સાંભળ્યું છે?

૧૩થી ૧૯મી સદીની શરૂઆત સુધી બ્રહ્મપુત્રા નદીની આસપાસ વિસ્તરેલા અહોમવંશના રાજવીઓના મૃતદેહનાં ‘માનપાન’ સાચવવા એમની માટે જમીન નીચે મોટા મકબરા બાંધી એના ઉપર ડુંગરી જેવું બનાવવામાં આવતું. ‘મૌઈદમ’ તરીકે ઓળખાતા આ સ્થાપત્યને હમણાં ‘યુનેસ્કો’એ વૈશ્વિક વિરાસત તરીકે દરજ્જો આપ્યો છે.

- નિતુલ ગજ્જર

આસામના ચરાઈદેવ જિલ્લામાં પટકાઈ પર્વતશૃંખલા આવેલી છે. આ પહાડીની તળેટીમાં સેંકડો નાની નાની ટેકરી જેવાં ઐતિહાસિક બાંધકામ નજરે પડે. પહેલી નજરે જોતાં ઈજિપ્તના પિરામિડ લાગે એવાં આ બાંધકામ અસલમાં આસામ પર આશરે ૬૦૦ વર્ષ જેમણે રાજ કર્યું એ અહોમવંશના રાજવીઓના મોઈદમ છે. મૌઈદ એ મૂળ અહોમ એટલે કે આસામી ભાષાનો શબ્દ છે, જેનો અર્થ થાયઃ વિશાળ મકબરો.

હમણાં માત્ર આસામ નહીં, સમગ્ર ઈશાન ભારતની આ ઐતિહાસિક વિરાસતને સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘની સંસ્થા યુનેસ્કો દ્વારા કલ્ચરલ પ્રૉપર્ટી શ્રેણીમાં વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો. અદ્વિતીય કહી શકાય એવા કોઈ પણ માનવસર્જિત સ્થાપત્યને યુનેસ્કો દ્વારા આ સૂચિમાં સામેલ કરવામાં આવે છે. તાજમહાલ, ચાંપાનેર, ઈલોરાની . ગુફા જેવાં ભારતનાં કુલ ૪૨ ઐતિહાસિક બાંધકામ આ સૂચિમાં સામેલ છે. એમાં હવે અહોમ મોઈદમનું નામ પણ ઉમેરાયું છે.

યુનેસ્કો દ્વારા પાછલા એક દાયકામાં ભારતનાં ૧૩ સ્થાનોને વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે, જેના પરિણામે ભારત અત્યારે દુનિયામાં સૌથી વધુ વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ ધરાવતો છઠ્ઠો દેશ બન્યો છે. આસામમાં આવેલા માનસ અને કાઝીરંગા રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનને અગાઉ કુદરતી વૈશ્વિક ધરોહર તરીકે માન્યતા મળી છે. જો કે અત્યાર સુધી ભારતનાં ઉત્તર-પૂર્વીય રાજ્યોમાં કોઈ પણ ઐતિહાસિક બાંધકામને આ ખાસ દરજ્જો મળ્યો હોય એવો આ પ્રથમ દાખલો છે.

નવી દિલ્હી ખાતે હમણાં યોજાયેલી ૪૬મી વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીમાં આ ૭૦૦ વર્ષ કરતાં પણ જૂનાં, ઐતિહાસિક અને અજોડ બાંધકામને વર્લ્ડ હેરિટેજ તરીકે માન્યતા આપવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો. આ વિસ્તારમાં આમ તો કુલ ૩૮૬ જેટલા મોઈદમ મળી આવ્યા છે, પણ એમાંથી માત્ર ૯૦નું જ સારી રીતે જતન કરવામાં આવ્યું છે.

અત્યારના નાગાલૅન્ડ અને અરુણાચલ પ્રદેશના સીમાડાને અડીને આવેલા આસામના આ વિસ્તારમાં તાઈ-અહોમ પ્રજાતિના ચરાઈદેવ રાજવીઓનો સૂર્ય ૬૦૦ વર્ષ સુધી ઝળહળતો રહ્યો હતો. ૧૬૭૧માં પોતાના પરાક્રમથી મુગલોને હરાવનાર સેનાપતિ ચિત બોરફુકન પણ અહોમવંશનો જ હતો. ૧૯મી સદીમાં અંગ્રેજોના આક્રમણથી અહોમ સામ્રાજ્યનો અંત આવ્યો અને એમની પ્રજાને આ વિસ્તાર જતો કરવો પડ્યો હતો. એ વખતથી રેઢી પડેલી આ વિરાસતની છેક હવે યોગ્ય નોંધ લેવામાં આવી છે.