આજની મજા કાલની સજા

ડાર્ક ડેટા રૂપકડા સ્માર્ટ ફોન, એની અવનવી ઍપ્સ, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ, વગેરેનાં સર્જનમાં તથા એને સતત ધબકતાં રાખવામાં બીજલી-પાનીનો કચ્ચરઘાણ નીકળી જાય છે. નિષ્ણાતોનું કહેવું કે જો અત્યારે ચેતી નહીં જઈએ તો ભવિષ્યમાં પાણી-ઊર્જાની કટોકટી સર્જાશે.

- કેતન મિસ્ત્રી (મુંબઈ)

અમદાવાદમાં એક પરિવારના આઠ-દસ સભ્યો મોજથી રવિવારે બેઠા છે. એમાં વળી કોઈ પ્રસ્તાવ મૂકે છે કે આજે તો પિઝા પાર્ટી થઈ જાય. પછી ચાલે પૂછપરછઃ ક્યાં જઈશું? અથવા ક્યાંથી મગાવીશું? ક્યાંના પિઝા બેસ્ટ? કોઈ મમરો મૂકે છેઃ ‘ગૂગલ’ પર જોઈ લઈએ? ત્રણ મિનિટમાં નિર્ણય લેવાઈ જાય છેઃ આંબાવાડી વિસ્તારમાં સેલ ઍન્ડ પેપ સ્વાદિષ્ટ પિઝા પીરસે છે...

હવે જરા આ જુઓ, બકુભાઈ મુંબઈથી અમદાવાદ જવા બોરીવલીથી વંદે ભારત પકડે છે. સીટ પર ગોઠવાતાં જ એ પહેલું કામ મોબાઈલ ફોન ચાર્જિંગમાં મૂકવાનું કરે છે. એમના કમ્પાર્ટમેન્ટમાં કોઈ ફોન તો કોઈ લૅપટૉપ ચાર્જિંગમાં લગાવીને બેઠા છે. ટ્રેન અમદાવાદ પહોંચશે ત્યાં સુધીમાં આ મુસાફરોએ ગણી શકાય નહીં એટલો ડેટા એમના ડિજિટલ ડિવાઈસથી જનરેટ કરી લીધો હશે.

અભ્યાસુઓનું કહેવું છે કે અત્યારે એક ઈન્ટરનેટ વપરાશકાર સરેરાશ દર સેકન્ડે ૧.૭ એમબી જેટલો ડેટા જનરેટ કરી રહ્યો છે (અને જગતમાં અત્યારે આશરે ૫.૪૫ અબજ-આશરે સાડા પાંચસો કરોડ જેટલા ઈન્ટરનેટ વપરાશકારો છે) એટલે કે જગતમાં દરરોજ ૪૦૦ ટ્રિલિયન એમબી (આશરે ૦.૪ ઝેટા બાઈટ્સ)થી વધુ ડેટા જનરેટ થઈ રહ્યો છે. ૨૦૧૮ના આખા વર્ષમાં બે ઝેટા બાઈટ્સ ડેટા સર્જાયો હતો, એ ૨૦૨૩માં ૧૨૦ ઝેટા બાઈટ્સ થઈ ગયો છે.

એમાં મોટી સમસ્યા છે ડાર્ક ડેટાની અર્થાત્ એટલે એવો ડેટા જે ટેક્નોલૉજીની વિરાટ સંસ્થાઓ ભેગો કરીને એમનાં મસમોટાં ડેટા સેન્ટર્સમાં સ્ટોર કરે છે, પણ એનો કશો વપરાશ થતો નથી. આમાં સૌથી મોટું પ્રમાણ મશીન ડેટા, સર્વર લોગ ફાઈલ્સ, સોશિયલ મિડિયા ડેટા, ડાઉનલોડ્સ, સ્પામ ઈ-મેલ્સ, કૉલ રેકૉર્ડ્સ, ગૂગલદેવની ડ્રાઈવ પર અપલોડ રહેતા આપણા ફોટા, એક્સેલ ફાઈલ્સ, ભૂલથી બનીને પડી રહેતી ફાઈલ્સ, વગેરે દરેક પ્રકારના ડેટા ભરચક જથ્થામાં સર્વરોમાં ભાર બનીને જમા થઈ રહ્યા છે.