સ્વાસ્થ્ય, સ્વતંત્રતા, સંબંધ અને સંપત્તિ

સમૃદ્ધિની છત-અછત પૈસાદાર હોવું અને સમૃદ્ધ હોવું એમાં ફરક છે. પૈસા ન હોય છતાં આપણે સુખી હોઈએ એ સમૃદ્ધિ. તમારી પાસે અઢળક પૈસા હોય, પણ જો તમે માનસિક અને શારીરિક રીતે સંતાપમાં હો, સંબંધો બગડેલા હોય, પોતાના કે બીજાના માટે સમયનો અભાવ હોય તો સુખની અનુભૂતિ તો દૂરની વાત છે, એની કલ્પના પણ કરવી અર્થહીન છે.

- રાજ ગોસ્વામી

ગરીબ મોત...

એક માણસ ખૂબ પૈસા કમાયો. એ આખો દિવસ કામ કરતો હતો. એને પરિવાર કે મિત્રો માટે સમય નહોતો. એ શરીરનું પણ ધ્યાન રાખતો નહોતો. એણે જ્યારે ખૂબ પૈસા ભેગા કરી લીધા અને નક્કી કર્યું કે એ હવે સુખેથી જીવશે, ત્યાં જ એના શરીરે દગો આપ્યો.

યમરાજ એના દરવાજે આવ્યા અને કહ્યુંઃ ‘ચાલ, તારો સમય પૂરો થઈ ગયો.’

માણસ ચોંકી ગયો, હજી હમણાં તો મેં સુખ ભોગવવાનું નક્કી કર્યું હતું, ત્યાં જવાનું આવ્યું? એણે યમરાજાને વિનંતી કરીઃ ‘હું તમને મારી સંપત્તિમાં ભાગ આપીશ, મને મારા પરિવાર સાથે થોડા દિવસ રહેવા દો.’

યમરાજે ના પાડી.

માણસે કહ્યું કે એ એમને બધી સંપત્તિ આપી દેશે, પણ થોડા દિવસો પૃથ્વી પર જીવવા દો. યમરાજે ફરી ના પાડી અને કહ્યું કે તારી પાસે હવે એક જ મિનિટ છે. જે કરવું હોય તે કરી લે.

માણસે એનાં સંતાનો અને મિત્રો માટે ફટાફટ એક નોંધ લખી પૈસા બનાવવા માટે નહીં, સ્મૃતિઓ બનાવવા માટે તમારો સમય વાપરજો. તમે જશો ત્યારે લોકો તમને તમારા પૈસાથી નહીં, સ્મૃતિઓથી યાદ રાખશે.’

***

તમે જો યુનિવર્સિટીમાં અર્થશાસ્ત્રનો વિષય ભણ્યા હશો તો પહેલા અઠવાડિયે ઈન્ટ્રોડક્શન ટુ ઈકોનોમિક્સ (અર્થશાસ્ત્રનો પરિચય) નામનું પ્રકરણ ભણવામાં આવ્યું હશે. એમાં પ્રોફેસર એક પ્રશ્ન પૂછતા હતાઃ

‘ડાયમંડ કરતાં પાણી કેમ સસ્તું છે? ડાયમંડ કરતાં પાણી વધુ મહત્ત્વનું છે, કારણ કે એના વિના જીવી ન શકાય, જ્યારે ડાયમંડ તો ખાલી દેખાડા માટે છે.’

પહેલા વર્ષના વિદ્યાર્થીઓ આનો જવાબ આપી ન શકે, કારણ કે એમણે ડાયમંડ અને પાણીના વિરોધાભાસ વિશે વિચાર્યું ના હોય. પ્રોફેસરને આ ખબર હોય એટલે થોડી ક્ષણોના મૌન પછી એ બોલેઃ ‘એને scarcity કહેવાય!’ (અછત, તંગી, અભાવ).

આપણે જાણીએ છીએ તેમ, પૃથ્વી પર ૭૦ પ્રતિશત પાણી છે અને આપણા શરીરના કુલ વજનમાં બે-તૃતીયાંશ વજન પાણીનું છે. એનાથી વિપરીત, ડાયમંડ સીમિત મર્યાદામાં છે એટલે એની અછત એને મોંઘો બનાવે છે અને પાણીની છત છે એટલે એને સોંઘું બનાવે છે.