ગુજરાતભરમાં કેટલા દીપડા, ગણો જોઈએ..

ગીર જંગલના સહેલાણીને સિંહને બદલે દીપડો દેખાય તો એ સાસણમાં કોલર ઊંચો કરી ફરવા માંડે, કારણ કે દીપડાનાં દર્શન બહુ દુર્લભ ગણાય છે. આ અત્યંત શરમાળ છતાં ચાલાક શિકારી પ્રાણીની વનખાતું ગણતરી કરી રહ્યું છે ત્યારે વન્યજીવોને પ્રેમ કરતો કાઠિયાવાડી જરૂર કહી ઊઠશે કે આ વખતે આંગળીના વેઢે નહીં, પણ અમારા ખેતરના શેઢે ગણાશે દીપડા.

- ધીરુ પુરોહત (જૂનાગઢ)

ગીરના જંગલમાં મોડી રાત્રે ઓચિંતા જ હરણાંઓમાં દોડાદોડી થઈ પડે અને સૂમસામ જંગલ પક્ષીઓના ચિત્કારથી કંપી ઊઠે એટલે સમજવાનું કે કોઈ પ્રાણી શિકારે નીકળ્યું છે. એ પછી થોડી વારમાં પક્ષી કે પ્રાણીની ચીસ સંભળાય એટલે સમજો કે શિકાર થઈ ગયો અને ઘણુંખરું એ શિકાર ચપળ અને લુચ્ચા પ્રાણી દીપડાનો જ હોય.

પાછળના મજબૂત પંજા સાથે ઘાત લગાવી શિકાર કરતા ખૂનખાર અને અતિ ચપળ એવા દીપડાની બિલાડીકુળનાં પ્રાણીઓમાં એક અલાયદી ઓળખ છે. મારણને અન્ય હિંસક પશુથી બચાવવા માટે મજબૂત જડબાં અને તીક્ષ્ણ નખના સહારે મૃતદેહ સાથે સડસડાટ ઝાડ પર ચઢી જવામાં દીપડો માહેર છે. આ એક પ્રાણી એવું છે, જે દેશનાં લગભગ દરેક જંગલમાં મોજૂદ છે. તેમ છતાં એ ભાગ્યે જ જોવા મળે છે.

અત્યારે ભારતમાં બારથી ૧૪ હજાર દીપડા (લેપર્ડ) હોવાનો અંદાજ છે. હાથી અને વાઘની વધુ વસતિ દક્ષિણનાં રાજ્યોમાં છે તો દીપડા સૌથી વધુ મધ્ય પ્રદેશમાં છે અને એ પછી ગુજરાતનો ક્રમ છે.

જો કે ગુજરાતમાં સિંહની જેમ એક સમયે દીપડા પણ લુપ્તતાના આરે હતા. એ પછી એને વન્યપ્રાણી અધિનિયમ હેઠળ રક્ષણ મળ્યું એટલે ૮૦ના દાયકા પછી દીપડાની સંખ્યા વધી. બિલાડીકુળનાં શિકારી પ્રાણીઓમાં સિંહ સાથે સ્પર્ધા કરતો દીપડો આખા સૌરાષ્ટ્ર-ગુજરાતમાં વિસ્તર્યો એનું કારણ એની શિકારની વિશિષ્ટ આદત તથા જંગલ-ખડકાળ કોતરોમાં લપાઈ રહેવાની ચતુરાઈ પણ છે. ગીર-ગિરનારનાં જંગલોથી માંડી સમુદ્રના આછા જંગલવિસ્તાર તથા ઓઝત, ભાદર, મધુવંતી જેવી બીજી નદીઓની કોતરોમાં પડ્યા રહીને રાત્રે માનવવસતિમાં કૂતરા, વાછરડાં કે એ ન મળે તો મરઘાંના મારણ માટે પહોંચી જવાનો એને છોછ નથી.