બીજી વનસ્પતિ માટે કૅન્સર છે આ લેન્ટાના...

‘દિખાવે પે મત જાઓ... અપની અકલ લગાઓ...' એવું આ રૂપકડા છોડ માટે કહેવા જેવું છે. એની ‘જમીનભૂખ’ બહુ છે એટલે કે એ પ્રતિકૂળ વાતાવરણમાં પણ આડેધડ વધે છે અને બીજી વનસ્પતિનો વિકાસ રૂંધી નાખે છે. વળી, એ દવા બનાવવા માટે કામમાં આવે છે તો સામે પશુ-પક્ષી માટે ઝેરી પણ બહુ છે. જંગલનું નખ્ખોદ વાળતા આવા છોડ વાવતાં પહેલાં સો વાર વિચાર કરજો.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

મધ્ય પ્રદેશના ખેડૂતો પરેશાન છે. એમને પાકની ઊપજ આવતી નથી. વરસાદ ઓછો છે કે વધુપડતો છે એ કારણ નથી. ઊપજના ભાવ અપૂરતા આવે છે એ પણ નથી. તો કારણ શું છે? કારણ છેઃ લેન્ટાના કેમરા.

થાય કે આ વળી શું? તો જાણી લો કે આ એક છોડનું નામ છે. ઝીણાં ઝીણાં ફૂલ સાથેનો આ છોડ બહુ આકર્ષક લાગે, પણ એ બહુ આક્રમક છે. એની જ્યાં હાજરી હોય ત્યાં બીજાની ગેરહાજરી થવા લાગે છે. છોડ જોતાંવેંત ગમી જાય અને વાવવાનું મન થઈ આવે એવો. જો કે એની લપમાં પડવા જેવું નથી. રાજકોટમાં હમણાં સદ્ભાવના વૃદ્ધાશ્રમ અને વૃક્ષો માટે મોરારિબાપુની રામકથા થઈ, એમાં બાપુએ પાંચ ઝાડ વાવવા અપીલ કરી, પણ લેન્ટાનાનો સમાવેશ સ્વાભાવિકપણે નહોતો.

લેન્ટાના એવો તે કેવો છોડ છે કે જે આસપાસ આતંક મચાવે છે? અને એને દૂર કરવા સરકારે તથા ખેડૂતોએ પણ જંગ છેડવો પડ્યો છે? મૂળ આ રોપ ભારતીય નથી. એ વિદેશી છે. અમેરિકા અને આફ્રિકાનાં ઉષ્ણકટિબંધ ક્ષેત્રોમાં જોવા મળે છે. ઑસ્ટ્રેલિયાના પ્રશાંત ક્ષેત્રમાં પણ એની હાજરી વર્તાય છે. ખબર નહીં, આ રોપને કોણ ભારત લાવ્યું, પણ આશરે બસ્સો વર્ષ અગાઉ આ છોડ ભારત આવ્યો અને પછી આખા ભારતમાં સારી પેઠે ફેલાયો છે. એક શક્યતા એવી પણ કોઈ અંગ્રેજ અફસર અહીં એના બગીચા માટે થોડા છોડવા લઈ આવેલો.

આ છોડ દોઢથી ચાર ફૂટના થાય છે અને એમાં રંગબેરંગી ફૂલો આવે છે. છોડ મોટો થતો જાય એમ ફૂલના રંગ બદલાતા રહે છે. એમાં લાલ, નારંગી, પીળા અને વાદળી રંગનાં ફ્લો આવે છે અને એટલે જ એ બહુ આકર્ષક લાગે છે છે. સજાવટ માટે આ છોડ વાવવામાં આવે છે. હેતુ એનો એ જ હતો, પણ આ છોડનાં બીજ એટલાં હળવાફૂલ હોય છે કે ઊડીને જમીન પર પડે અને પડે ત્યાં ઊગવા લાગે. એને જળ-વાયુની અસર થતી નથી. કોઈ પણ જમીનમાં એ ઊગી જાય છે કોનોકાર્પસની જેમ જ. જ્યાં કોનોકાર્પસ હોય ત્યાં બીજાં ઝાડ કે વનસ્પતિને એ ઊગવા દેતો નથી અને જમીનમાંથી બધો ભેજ ચૂસી જાય છે એવું જ કૈંક લેન્ટાનાનું છે. એ પણ માટીમાંથી ભેજને ચૂસી લે છે અને એનો ફેલાવો વધુ હોય છે. ફૂલદાર ઝાડી એ બનાવે છે. એમાં વિવિધ ફૂલ આવતાં હોવાથી એને ભારતમાં પાંચફૂલી કહેવામાં આવે છે. મહારાષ્ટ્રમાં આ છોડ ઘણેરી તરીકે ઓળખાય છે.