હાથી આપણો મિત્ર છે, આપણેય એના સાથી બનવું પડશે...

વનવગડામાં પણ માણસજાતનો કોઈ એક દોસ્ત વસતો હોય તો એ છે ગજરાજ. જંગલી જીવોમાં સૌથી વધુ સમજદાર અને સૌથી વધુ સંવેદનશીલ એવા હાથીભાઈ સાથે માણસોનો નાતો આમ તો બહુ જૂનો છે, આપણે હાથીની પૂજા પણ કરીએ છીએ, પરંતુ હમણાં હમણાં હાથી અને માનવ વચ્ચે ઘર્ષણના અનેક કિસ્સા બની રહ્યા છે.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

૧૩ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૧૬. આ તારીખ પ્રાણીપ્રેમીઓએ યાદ રાખવા જેવી છે. અમેરિકાના ટેનેસી રાજ્યમાં એક સરકસ ચાલતું હતું. થયું એવું કે આ સરકસના હાથીના મહાવતને માલિક સાથે કોઈ વાંધો પડ્યો અને એ સરકસ છોડી જતો રહ્યો. માલિકે નવો મહાવત રાખ્યો, પણ એનાથી હાથી કાબૂમાં રહેતો નહોતો.

એ સરકસનાં પ્રાણીઓની શહેરમાં પરેડ થઈ ત્યારે એમાં હાથી બધા સાથે લાઈનમાં ચાલે નહીં. મહાવત બહુ પ્રયત્ન કરે, પણ એની કોઈ કારી ફાવે નહીં. રોષમાં ને રોષમાં એણે હાથીના કાન પાછળ ભાલો માર્યો. હાથી પણ ગુસ્સે થઇ ગયો અને એણે મહાવતને નીચે પાડી દીધો. મહાવતનું ત્યાં જ મૃત્યુ થયું.

લોકોમાં ભાગદોડ મચી ગઈ. જે થયું એ માટે હાથીને જવાબદાર ઠેરવી અમુક લોકોએ સરકસના માલિક પાસે જઈ કહ્યું કે આ હાથીને મૃત્યુદંડ આપો... વિરોધ વધતો ચાલ્યો. આખરે સરકસના માલિક ચાર્લી સ્પાર્કે લોકોની માગણી સામે ઝૂકવું પડ્યું અને હાથીને દેહાંત દંડ આપવાનું નક્કી કર્યું!

હાથીને ફાંસી આપવા ક્રેન મગાવવી પડી અને ખરેખર, હજારો લોકોની હાજરીમાં ક્રેન પર હાથીને લટકાવી ફાંસી આપવામાં આવી. એ હાથીનું નામ મેરી હતું. એ જમાનામાં પ્રાણીઓ માટે કદાચ કાયદા બન્યા નહોતા અને કોઈએ આ બનાવ સામે કે પશુ સાથેની ક્રૂરતા સામે કેસ નહોતો કર્યો. જો કે આજે થાય છે.

દિલ્હીના ઝૂમાં ૨૯ વર્ષના હાથીને પગમાં સાંકળ નાખવામાં આવી હતી. આ મુદ્દે વિરોધ થયો અને વાત છેક વર્લ્ડ ઍસોસિયેશન ઑફ ઍન્ડ ઍક્વેરિયમ સુધી પહોંચી. એ પછી આ સંગઠન દ્વારા આકરાં પગલાં લેવાયાં. છ મહિના માટે આ ઝૂનું સભ્યપદ રદ કરવામાં આવ્યું. આ કિસ્સો હમણાંનો જ છે અને એ વિવાદ વકર્યો. આખરે સરકારે સૂચના આપવી પડી અને કેન્દ્રીય મંત્રી કીર્તિવર્ધનસિંહે દરમિયાનગીરી કરી એટલે શંકર નામના આ હાથીને સાંકળમુક્ત કર્યો.