તમને ખબર છે, અમદાવાદની પોતીકી છે આશાવલી સાડી?

આશરે સાતસો વર્ષ પહેલાં ભીલ રાજા સ્થાપિત આશાવલ નગર એટલે કે આજના અમદાવાદના એક વિસ્તારમાં અનેક હાથસાળ ચાલતી, એમાં રેશમની સાડી કુદરતી રંગોથી બનતી. હવે જો કે એક જ પરિવાર આ સાડી બનાવે છે. પ્રાકૃતિક સામગ્રી અને હાથવણાટની આગવી શૈલીથી ઓપતી આ સાડી સાથે એ પરિવારે બીજા દેશની વસ્ત્રકળાનો પણ સમન્વય સાધ્યો છે.

- મહેશ શાહ (રિદ્રોલ, ગાંધીનગર)

દિવાળી આસપાસની વાત. ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલે અમદાવાદમાં યોજાયેલા અમદાવાદ શૉપિંગ ફેસ્ટિવલમાંથી એક કલરફુલ સિલ્ક સાડી ખરીદી. સાડી ખરા અર્થમાં કીમતી. નામ જરા નવતરઃ આશાવલી સાડી.

આપણે ત્યાં ઉત્તર પ્રદેશની બનારસી સાડી, તામિલનાડુની કાંજીવરમ્ સાડી, રાજસ્થાનની કોટા સાડી, મધ્ય પ્રદેશની ચંદેરી સાડી, મહારાષ્ટ્રની પૈઠણી સાડી, આસામની મૂગા સાડી, વગેરે મળે.

એમ તો ગુજરાતના નામે પણ જામનગરની બાંધણી તથા પાટણનાં પટોળાં બોલે છે, એમાં આશાવલી સાડીનું નામ પણ ઉમેરો.

એક જમાનામાં ખંભાત, સુરત, જામનગર, અમદાવાદ, વગેરે શહેરોમાં અવનવી સાડી બનતી, જે મહદંશે હિંદુ ખત્રીપરિવારો બનાવતા. આપણે ત્યાંનાં બાંધણી અને પટોળાં વિશ્વખ્યાત થયાં. જો કે એટલી ખ્યાતિ આશાવલી સાડીને મળી નથી, પરંતુ હા, થોડાં વર્ષથી પાંચ-સાત દેશમાં આશાવલી સાડીનું નામ ગાજે છે ખરું.

જૂજ લોકો જાણતા હશે કે આશાવલી સાડીનું જન્મસ્થાન ગુજરાતનું એક પ્રાચીન પ્રસિદ્ધ નગર હતું. નામ આશાવલ, જે આજનું સ્માર્ટ સિટી અમદાવાદ છે. કહે છે કે આશરે સાતસો વર્ષ પહેલાં ભીલ રાજા સ્થાપિત આશાવલ નગરમાં આશા ભીલનો ટીંબો કે ટેકરી (હાલના આસ્ટોડિયા વિસ્તાર) ખાતે અનેક હાથસાળ ચાલતી, એમાં રેશમ (સિલ્ક)ની સાડી કુદરતી રંગોથી બનતી. આશાવલ પરથી એ સાડીનું નામ પ્રચલિત બન્યું આશાવલી!

વર્ષો બાદ આશાવલ બન્યું અમદાવાદ. એ સાથે આશાવલી સાડીની નવી ઓળખ બનીઃ અમદાવાદી સાડી. જો કે આજેય એ આશાવલી સાડી તરીકે બનાવવામાં આવે છે અને વેચાય પણ એ જ નામે છે. એ સમયે કોટ વિસ્તારની મહિલાઓ સિલ્કની આશાવલી સાડી પહેરીને નવરાત્રિમાં ગરબા ગાતી. ગુર્જર નારી એ સાડી પહેરવાનું ગૌરવ અનુભવતી. એના વણાટના કારીગરોની ખ્યાતિ એવી કે એક અંગ્રેજ અધિકારીએ કારીગરો પાસે એક આશાવલી સાડી પર અંગ્રેજ શાસકનાં પત્નીનું ચિત્ર તૈયાર કરાવ્યું. પછી સાડી અંગ્રેજ શાસકને ભેટ આપી!

દક્ષિણ ભારતથી સફેદ રંગના રેશમના દોરાના વાંકળા માવાય. એને વિવિધ વસ્તુમાંથી બનાવેલા ૧૭ પ્રકારના કુદરતી રંગે રંગવામાં આશાવલીની ઓળખ એની ડિઝાઈન અને વણાટપદ્ધતિને કારણે છે. કમનસીબે આજની પ્રજાને આ સાડી વિશે જાણકારી જ નથી.

એ સમયે સાડીમાં સોદાગરી પ્રિન્ટ પણ વખણાતી. હાલના ગાંધીનગરના વાસણિયા મહાદેવ નજીક કિનખાબની હાથસાળ હતી. અંદાજે ૧૯૨૦ સુધીમાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં દોઢસો જેટલી હાથસાળ હતી.