કાશ્મીરમાં શારદા સંસ્કૃતિનો નવો અધ્યાય

કાશ્મીરના કુપવાડા જિલ્લાના ટીટવાલ ખાતે સ્થિત મા શારદાનું મંદિર

- પ્રિયંકા જોષી

એક દેશ ખંડિત થાય ત્યારે તેના પ્રત્યાઘાતો અનેક સ્તરો પર પડતાં જોઈ શકાય છે. માતૃભૂમિ પર ભાગલાની તલવાર વીંઝાય ત્યારે તેનાં સંતાનો કેટકેટલી રીતે ઘવાય છે! એ તલવાર દેશવાસીઓનાં હૃદય અને આત્માને લોહીલુહાણ કરી નાખે છે. પ્રેમ, મિત્રતા, સામાજિક સૌહાર્દ અને ધાર્મિક આસ્થા જેવી લાગણીઓને છિન્નભિન્ન કરી મૂકે છે. ક્યારેય ન રુઝાય એવા ઘાવમાંથી નફરતની નદી વહેતી રહે છે. હૃદયમાં આસ્થાને બદલે ભય સ્થાન જમાવે છે.

૧૯૪૭-૪૮ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધના અંતે કરાચી કરાર થયો. એ અનુસાર ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે કાશ્મીરનું વિભાજન થયું. મોટા ભાગના કાશ્મીરી પંડિતો ભારત અધિકૃત જમ્મુ-કાશ્મીરમાં આવી ગયા. પોતાના વતન સાથે તેમણે પોતાની આસ્થાનાં તીર્થોને પણ પાછળ છોડી આવવું પડ્યું. જ્યારે તેમણે સ્થળાંતર કર્યું ત્યારે તેમને એવો અંદાજ પણ નહીં હોય કે આ પવિત્ર ભૂમિ પર તેઓ ફરી ક્યારેય વસવાટ નહીં કરી શકે. બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો વણસતા ગયા અને પ્રવાસનના પ્રતિબંધોને કારણે હિન્દુઓને મંદિરની મુલાકાત લેવાનું વધુ ને વધુ મુશ્કેલ બનતું ગયું. સરહદ પારના હિન્દુ મંદિરની મુલાકાત લેવા માગતા ભારતીયો માટે ‘નો ઓબ્જેક્શન’ સર્ટિફિકેટ જરૂરી બન્યું. આઝાદી મળી એ સમયે પાકિસ્તાનમાં 300થી વધારે હિન્દુ મંદિરો હતાં. તેમાંનાં ઘણાં મંદિરોનો ધ્વંસ થઈ ચૂક્યો છે. કેટલાંક મંદિરો તો સરહદથી સાવ નજીક આવેલાં છે. આજે પણ મોટા ભાગના પ્રવાસીઓ આસપાસનાં મનોહર દશ્યોને નિહાળવાને બદલે મંદિરના ભગ્ન અવશેષોને જોતાં રહે છે.

આ મંદિરો અને દેવસ્થાનોનો અભૂતપૂર્વ ઇતિહાસ છે. પાકિસ્તાનની સીમામાં હિન્દુઓની ધાર્મિક આસ્થા સાથે જોડાયેલા શારદા શક્તિપીઠ સિવાયનાં તીર્થોમાં હિંગળાજ માતા મંદિર, પંચમુખી હનુમાન મંદિર, કતસ રાજ મંદિર, મુલતાન સૂર્યમંદિર, વરુણદેવનું મંદિર મુખ્ય છે. શારદાપીઠ મંદિર નીલમ, મધુમતી અને સરગુણ નદીના સંગમ પાસેના હરમુખ પહાડ પર સ્થિત છે. કાશ્મીરના કુપવાડાથી માત્ર ૩૦ કિલોમીટરના અંતરે આ મંદિર આવેલું છે.