પ્રવાસન

લાલ કિલ્લો, ભારતની સ્વતંત્રતા અને સંપ્રભુતાનું ચિરસ્થાયી પ્રતીક

- રક્ષા ભટ્ટ

ભારતીય ઇતિહાસના જો કોઈ મૂકપ્રમુખ સાક્ષીઓ હોય તો તે છે ભારતના ભવ્ય કિલ્લાઓ. એ પછી આગ્રાનો કિલ્લો હોય કે હોય હૈદરાબાદનો ગોલકોન્ડાનો કિલ્લો, ભારતીય કિલ્લાઓ સત્તા-શાસન અને સ્વતંત્રતાના સદીઓ પ્રાચીન મજબૂત સાક્ષીઓ છે.

આ ઐતિહાસિક કિલ્લાઓના ઇતિહાસમાં અનેક વંશો-શાસકોની કથાઓ છે; યુદ્ધોમાં ટપકતી રક્તરંજિત હાર-જીત છે અને કિલ્લાના કાંગરેથી હોંકારા દેતી ધજાઓ છે, જે ક્યારેક મરાઠાઓનું તો ક્યારેક મુઘલ શાસકોનું, ક્યારેક ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીનું તો ક્યારેક કોઈ દેશપ્રેમીનું નામ જપે છે.

ભારતના બુલંદ ઇતિહાસના બાદશાહ જેવા આવા દસેક જેન્યુઇન કિલ્લાઓમાં દિલ્હીનો લાલ કિલ્લો આપણા રાષ્ટ્રધ્વજનું ગૌરવ સાચવતો, સદીઓથી, ટટ્ટાર ઊભો છે. ૨૦૦૭માં યુનેસ્કોની વિશ્વ વારસા ની યાદીમાં મુકાયેલો આ ઐતિહાસિક કિલ્લો એક એવો કિલ્લો છે જે એક જમાનામાં મુઘલ શાસકોનું રહેઠાણ હતો.

જ્યારે પાંચમાં મુઘલ સમ્રાટ શાહજહાં એટલે કે મિર્ઝા શાહબુદ્દીન મહમ્મદ ખુર્રમે પોતાની રાજધાની આગ્રાથી દિલ્હી ખસેડવાનો નિર્ણય લીધો ત્યારે ૧૬૩૮ની બારમી મેએ તેણે લાલ કિલ્લો બાંધવાની સનદ બેસાડી હતી.

મૂળ લાલ અને સફેદ રંગે રંગાયેલો આ પ્રાચીન કિલ્લો શાહજહાં વખતના મુખ્ય સ્થપતિ ઉસ્તાદ અહમદ લાહોરીએ ડિઝાઇન કર્યો હતો. આ અહમદ લાહોરીએ માત્ર લાલ કિલ્લો જ નહીં, પરંતુ આગ્રાનો તાજમહાલ અને અન્ય અનેક મુઘલ સ્મારકો પણ ડિઝાઇન કરી આપણા હિન્દુસ્તાનને જાણે બે વિશ્વ ધરોહરની ભેટ ધરી છે.

ઇરાનિયન કે પર્શિયન પૅલેસ આર્કિટેક્ચર અને પરંપરાગત ભારતીય શૈલીની ક્લાસિક સોગાદ જેવો આપણો આ લાલ કિલ્લો મુઘલ સ્થાપત્ય ના શ્રેષ્ઠ સમયમાં બંધાયેલો કિલ્લો છે જે ઓરિજનલી ‘કિલ્લા-એ-મુબારક’ એટલે કે ‘બ્લેઝ ફૉર્ટ’ તરીકે ઓળખાતો હતો, કારણ કે તે રાજવી કુટુંબનું નિવાસ સ્થાન હતું.

ગંગાની બીજા નંબરની સૌથી મોટી ઉપનદી એવી યમુના નદીને કાંઠે સ્થિત આ કિલ્લાનું બાંધકામ ૧૬૩૮ના પવિત્ર મહોરમ માસમાં શરૂ થયું હતું અને ૧૬૪૮ની છઠ્ઠી એપ્રિલ સુધી ચાલ્યું હતું. ખુદ શાહજહાંની દેખરેખ નીચે દસ વર્ષ સુધી બંધાતો રહેલો આ લાલ કિલ્લો એ જમાનાના શાહજહાંબાદનું ફોકલ પોઇન્ટ ઑફ ઇન્ટરેસ્ટ હતો.