કચ્છની કલાઓને મળી ભૌગોલિક સ્થાનાંકનની માન્યતા

બાંધણી, રોગાન કે અજરખ જેવી હસ્તકલા માટે કચ્છ જાણીતું છે. કચ્છના કસબીઓની વંશપરાપરાગત કલાઓને જી.આઈ. ટેગ મળી રહ્યો છે. જીઓગ્રાફિકલ ઈન્ડિકેશન ટેગ મળતાં મૂળ કલાની નકલના કામ ઉપર અંકુશ આવશે. સાચા કસબીઓની માગ વધશે, સાચી કલાને સંરક્ષણ મળશે અને નકલ કરનારા ઉપર કાયદેસર પગલાં પણ લઈ શકાશે.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

કચ્છના લોકોની કલા વિખ્યાત છે. અલગ-અલગ પ્રકારનું ભરતકામ, એરંડિયાના તેલ અને કુદરતી રંગોથી કપડાં ઉપર બનતી અદ્ભુત ડિઝાઇન - રોગાન, બ્લોક પ્રિન્ટિંગથી ગળી જેવા રંગનો મહત્તમ ઉપયોગ કરીને હાથેથી છપાતું અજરખ વિશ્વવિખ્યાત છે. ખૂબ મહેનત પછી તૈયાર થતાં કલાના નમૂનાઓએ ફૅશનમાં પોતાનું સ્થાન નક્કી કરીને એક ઊંચાઈ હાંસલ કરી છે. આ કલાઓને હવે જી.આઈ.(જીઓગ્રાફિકલ ઇન્ડિકેશન) ટેગ (ભૌગોલિક સ્થાનાંકનની માન્યતા) મળે છે. આ ટેગ મળવાથી જે-તે કલા અને કસબીની વિશ્વસનીયતા, પ્રતિષ્ઠા વધે છે. કચ્છનું ભરતકામ, અજરખ, રોગાન, શાલ, બાંધણી, સુફ ભરત, બાંધણી, ઘરચોળાને જી.આઈ. ટેગ મળ્યો છે. હસ્તકલાના કસબીઓને મશીનથી તૈયાર થતી નકલના કારણે નુકસાન વેઠવું પડે છે. જી.આઈ. ટેગ મળવાથી કલાની નકલ કરનારાઓ ઉપર કાયદેસરની કાર્યવાહી કરી શકાશે. હસ્તકલાના જાણકારોને સાચી હસ્તકલાના નમૂના મળી શકશે. કસબીઓને પૂરતું અને યોગ્ય વળતર પણ મળી શકશે. આ ઉપરાંત તેની નિકાસ વધી શકે અને સરવાળે કસબીઓને અને જે-તે પ્રદેશને આર્થિક ફાયદો થઈ શકશે.

જી.આઈ. ટેગ એટલે શું?

જી.આઈ. ટેગ એટલે કળાની વૈશ્વિક ઓળખનો દસ્તાવેજ. કોઈ પ્રદેશની ખાસિયત સમાન હસ્તકલા, ખેત ઉત્પાદનો કે હાથેથી બનાવાયેલી વસ્તુઓને તેની આગવી ઓળખ જાળવી રાખવામાં મદદરૂપ થવાના ભાગરૂપે જી.આઈ. ટેગ આપવામાં આવે છે. આ પ્રકારની વસ્તુમાં અમુક પ્રકારના સ્થાનિક ગુણ હોવા આવશ્યક છે. તેમ જ તે વસ્તુ પરંપરાગત પદ્ધતિથી બનાવાતી હોય, તેની ગુણવત્તા અને લાક્ષણિકતાઓમાં પણ તેના સ્થાનની ખાસિયત દેખાતી હોય છે. તે વસ્તુમાં સ્થાનિક પરંપરા, સ્થાનિક હવામાન અને ભૌગોલિક સ્થાનની અસર દેખાતી હોય છે. જી.આઈ. ટેગ એ વસ્તુઓ ઉપર વપરાતું ખાસ પ્રકારનું નામ અથવા ચિહ્ન છે. જી.આઈ. ટેગ જીઓગ્રાફિકલ ઇન્ડિકેશન્સ ઑફ ગુડ્સ (રજિસ્ટ્રેશન એન્ડ પ્રોટેક્શન) ઍક્ટ ૧૯૯૯ મુજબ ડિપાર્ટમૅન્ટ ઑફ ઇન્ડસ્ટ્રી પ્રમોશન ઍન્ડ ઇન્ટર્નલ ટ્રેડ, મિનિસ્ટ્રી ઑફ કોમર્સ એન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રીઝની નીચે આવતી જીઓગ્રાફિકલ ઇન્ડિકેશન રજિસ્ટ્રી દ્વારા આપવામાં આવે છે.