બિંજ-થિંગ

માનસોલ્લાસઃ જીવનને આનંદનો ઉત્સવ બનાવવા પ્રેરતો પ્રાચીન ગ્રંથ

- પ્રિયંકા જોષી

સર્જનહારે મનુષ્યનું સર્જન કર્યું ત્યારે નિરાકાર આત્માને દેહમાં આકાર આપ્યો. દેહમાં રહેલી પાંચ ઇન્દ્રિયો દ્વારા મનુષ્ય બહારના જગત અને પોતાની ચેતનાનો સેતુ સાધી શકે છે. ઇન્દ્રિયો દ્વારા સ્થૂળ અને સૂક્ષ્મ તત્ત્વોનું સંવેદન મનુષ્યના મનને ઝંકૃત કરે છે. આ સંવેદનોને અનુભૂતિની યાત્રાએ લઈ જાય છે અને આનંદની પ્રાપ્તિ સુલભ બને છે. કુદરતે મનુષ્ય દેહ થકી આનંદ પ્રાપ્ત કરવાના જે માર્ગ આપ્યા છે તેનો મહિમા થવો જ જોઈએ. જીવનના ઉલ્લાસને પર્વ બનાવવું એ માનવીના પોતાના હાથમાં છે.

૧૨મી સદીના પ્રારંભમાં કલ્યાણી ચાલુક્ય રાજા ભૂલોકમલ્લ સોમેશ્વરના શાસન કાળમાં એક અદભૂત ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી. માનસોલ્લાસ’જેને ‘અભિલાષિતાર્થ ચિંતામણિ’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આઠસો વર્ષ પહેલાં રચાયેલ આ ગ્રંથમાં રાજકાજ સાથે રાજા તેમ જ પ્રજાના જીવનની સુખાકારી વિષયક માહિતી હોવાના કારણે ખૂબ લોકપ્રિય રહ્યો છે.

માનસોલ્લાસ - આ સંસ્કૃત શબ્દ છે. માનસ અને ઉલ્લાસના સંયુક્તાક્ષારનો અર્થ મનનો ઉલ્લાસ કે મનનો આનંદ એવો થાય છે. વર્તમાન કર્ણાટક રાજ્યના વિસ્તારમાં કલ્યાણી ચાલુક્ય રાજવંશના ત્રીજા રાજા સોમેશ્વરના શાસનકાળમાં અંદાજે ઈ.સ. ૧૧૨૯માં ગ્રંથનું લેખન પૂર્ણ થયું હોવાના પુરાવા મળે છે. આ ગ્રંથના રચયિતા તરીકે રાજા સોમેશ્વરનો ઉલ્લેખ થયો છે, પરંતુ કહેવાય છે કે, રાજાના દરબારમાં રહેલા વિદ્વાનોનો તેમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ફાળો રહેલો છે. મધ્યયુગીન દક્ષિણ પ્રદેશ અને હાલના કર્ણાટક, તેલંગાણા, પશ્ચિમ આંધ્રપ્રદેશ અને દક્ષિણ મહારાષ્ટ્રના વિસ્તારનો અહીં સમાવેશ થયો છે.