બીંજ-થિંગ

કાળી સપાટી પર જડાતી રૂપેરી ભાતઃ બિદરી ધાતુકલા

- પ્રિયંકા જોષી

તેલંગાણા સરહદ નજીક પણ કર્ણાટક રાજ્યની હદમાં પૂર્વોત્તર ખૂણે આવેલો બિદરનો કિલ્લો તેના વિશાળ અને કલાત્મક પરિસર માટે જાણીતો છે. અનેક સ્થાપત્યોથી શોભતાં આ સ્થળે રંગીન મહેલ, તખ્ત મહેલ, જામી મસ્જિદ અને સોલહ ખમ્મા મસ્જિદ મુખ્ય છે. રંગીન મહેલનો શણગાર અહીં લગાડવામાં આવેલી રંગબેરંગી સિરામિક ટાઇલ્સ છે, જેના પર કલાત્મક ભાત, ચિત્રો અને ફારસી આયાતો લખેલી છે. તખ્ત મહેલમાં રાજાનું આસન છે. સોલહ ખમ્મા મસ્જિદમાં આવેલા સોળ થાંભલાની ઉપર આકારેલી કલા આ સ્થળને અનન્ય બનાવે છે. મધ્યયુગીન પર્શિયા અને ઈરાનની કલાનો ઝળહળતો ઇતિહાસ અહીં દશ્યમાન છે. આ દશ્યને મન ભરીને જોયા પછી તેને કાયમ માટે સંઘરી લેવાનું મન ન થાય તો જ નવાઈ!

અને ખરેખર તે શક્ય પણ છે! બિદરની પ્રસિદ્ધ ધાતુ કલા ‘બિદરી આર્ટ’માં અહીંની સ્થાપત્ય કલા સીધેસીધે ઉતારી આવી છે. મહેલની દીવાલો, પ્રવેશદ્વારો અને થાંભલાઓ પર જોવા મળતી ફૂલવેલની ભાત તેના નાજુક સ્વરૂપે બિદરી કલાકૃતિઓમાં શોભે છે.

૧૪મી સદીમાં જ્યારે સુલતાન અહેમદ શાહ બહમાનીના શાસન સાથે દક્ષિણમાં ઇસ્લામિક રાજવંશનો પાયો નખાયો. બિદરના કિલ્લાનું નિર્માણ અહમદ શાહ વલી બહમાનીએ કરાવ્યું હતું. બિદર ખાતે ભવ્ય શાહી મહેલો અને દરબારોના નિર્માણ માટે ઈરાનના પ્રખ્યાત કારીગર અબ્દુલ્લા બિન કૈસરને અહી લાવવામાં આવ્યા હતા. તેમના દિશા-નિર્દેશને કારણે ફારસી અને ઈરાની કલાસંસ્કૃતિનો પ્રભાવ બિદર કિલ્લાની બાંધણી અને સુશોભનમાં જોઈ શકાય છે.

મદરેસા, મસ્જિદો, પરિસર અને પ્રવેશદ્વારો સહિત ૩૦થી વધુ સ્મારકો અહીં આવેલાં છે. સ્થાનિક ધાતુકામ કરતાં કલાકારો સાથે મળીને તેમણે કલાના નવા સ્વરૂપને જન્મ આપ્યો. બિદ૨માં જન્મેલી આ કલાને ‘બિદરી’ નામ આપવામાં આવ્યું. સુલતાનના શાસનકાળ દરમિયાન બિદર કારીગરો અને કલાકારો માટે મહત્ત્વનું કેન્દ્ર હતું. તે

સમયે આ ક્ષેત્ર બિદર હૈદરાબાદ રાજ્યનો ભાગ હતું. ૧૯૫૬ પછી તે આંધ્ર પ્રદેશ અને હાલમાં તેલંગાણા, હૈદરાબાદથી ૮૩ માઈલ દૂર સરહદે આવેલા કર્ણાટક રાજ્યનો ભાગ બની ગયો છે.