બાપુ તો કચકડે પણ છવાયા..

આઝાદી પહેલાં અને પછી પણ છેક અત્યારની ૨૧મી સદીમાં પણ સિનેમા, સાહિત્ય, નાટ્ય, વગેરેમાં ગાંધીજી અથવા બાપુ કે એમનાં સિદ્ધાંતો-આંદોલનો, કાર્યપ્રણાલી, વગેરે વિષય પર પુષ્કળ ખેડાણ થયું છે, થઈ રહ્યું છે. આ મણકામાં ગુજરાતસ્થિત એક સરકારી અધિકારી ગાંધીજી પરની ન્યૂઝ રીલ, ફિલ્મો, ડોક્યુમેન્ટરીઝને આવરી લેતું આર્કાઈવલ વૅલ્યૂનું એક પુસ્તક લાવ્યા છે.

હજી પણ મહાત્મા ગાંધીને એમના જન્મદિન, પુણ્યતિથિ, દાંડી માર્ચ કે ભારત છોડો આંદોલનની વરસીએ ઉપરાંત સ્વતંત્રતા દિવસ, પ્રજાસત્તાક દિન, વગેરે પર્વ પર એક યા બીજા સ્વરૂપે અચૂક યાદ કરવામાં આવે છે. બાપુ પરનાં પુસ્તક તો લગભગ દર અઠવાડિયે બહાર પડતાં હશે.

ગાંધીજી બેશક રાજેશ ખન્ના, અમિતાભ બચ્ચન કે શાહરુખ ખાન જેવા ફિલ્મસ્ટાર નહોતા, પણ એ ન્યૂઝ રીલ સ્ટાર જરૂર કહેવાયા છે. આઝાદીના આંદોલનમાં એમની આગેવાની મહત્ત્વપૂર્ણ હતી એટલે એવી ઘણી ઘટનાનું ફિલ્માંકન કે દસ્તાવેજીકરણ થયું. પછી એમાંની ઘણી ઘટના સમાચાર રૂપે જુદાં જુદાં થિયેટરોમાં ફીચર ફિલ્મ પહેલાં ઈન્ડિયન ન્યૂઝ રીલ (ભારતીય સમાચાર ચિત્ર)માં દર્શાવવામાં આવી. કહો કે ઈન્ડિયન ન્યૂઝ રીલમાં દર્શાવાતી મહત્ત્વપૂર્ણ ઘણી ઘટનાના કેન્દ્રમાં ગાંધીજી રહ્યા. એના લીધે જ બાપુ ન્યૂઝ રીલ સ્ટારની વિશિષ્ટ ઓળખ પામ્યા!

જાણી લો કે અંદાજે વર્ષ ૧૯૩૨માં અમેરિકાની ન્યૂઝ રીલ કંપની ફોક્સ મૂવીટોનની ટીમ ગાંધીજીનો સૌપ્રથમ ટૉકી ઈન્ટરવ્યૂ રેકૉર્ડ કરવા માટે ગુજરાતના બોરસદ ગામમાં બળદગાડામાં ગઈ હતી. પછીના સમયમાં અમુક વિદેશી સહિત ઘણા ભારતીય ફિલ્મમેકરોએ ગાંધીજીની દિનચર્યા, એમનાં આંદોલનો, વગેરે કચકડે કંડાર્યાં.

આશ્ચર્ય ગણો તો ફિલ્મ સેન્સર બોર્ડે પ્રતિબંધ મૂકેલી પ્રથમ ફિલ્મ પણ ગાંધીજી આધારિત હતી. ફિલ્મનું નામ હતું ભક્ત વિદુર. વર્ષ ૧૯૨૧માં રજૂ થયેલી કાનજી રાઠોડ દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મમાં પૌરાણિક પાત્ર વિદુરને ગાંધી ટોપી અને ખાદીનાં વસ્ત્રોમાં દર્શાવવામાં આવ્યું હતું. એ સમયે ગાંધીજીની ઘણી લોકપ્રિયતા હતી એટલે સેન્સર બોર્ડે ઈટ્સ નોટ વિદુર, ઈટ્સ ગાંધી કહીને ફિલ્મ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો!