જ્યાં પથ્થર પર સફળ કારકિર્દીની લકીર ખેંચે છે યુવાનો..

આજે પામતાં-પહોંચતાં ઘરનાં બાળકો પણ કયા ક્ષેત્રમાં કરિયર બનાવવી એ વિશે ભારે ગડમથલમાં છે ત્યારે સૌરાષ્ટ્રના એક નાના શહેરમાં મુખ્યત્વે શ્રમિક પરિવારનાં સંતાનો શિલ્પકળામાં મહારત મેળવી સારી આજીવિકા રળી રહ્યાં છે. તદ્દન નિઃશુલ્ક શિક્ષણ આપવા ઉપરાંત ગુજરાત સરકારની આ સંસ્થા સ્ટોન આર્ટને જિવાડવા પ્રશંસનીય કામ કરી રહી છે.

- દેવેન્દ્ર જાની (રાજકોટ)

દેશમાં ક્યાંય પણ ગુલાબી નગરીની વાત નીકળે એટલે લોકોના મોઢે રાજસ્થાનના જયપુર શહેરનું જ નામ આવે. બહુ ઓછા લોકો જાણતા હશે કે ગુજરાતમાં પણ એક ગુલાબી નગરી છે.

એ નગર એટલે ધ્રાંગધ્રા. હા, ધ્રાંગધ્રા એ ગુજરાતના ગુલાબી શહેરની ઓળખ ધરાવે છે. ધ્રાંગધ્રામાં પ્રવેશ કરતાં જ આજે પણ અનેક ઘરની દીવાલ ગુલાબી કલરથી રંગેલી નજરે ચડે છે. જયપુરની જેમ ધ્રાંગધ્રા પણ બ્રિટિશરાજ દરમિયાન કાઠિયાવાડનું એક મહત્ત્વનું રજવાડું હતું.

આ શહેરના નામ સાથે જ એનો ઈતિહાસ જોડાયેલો છે. ધન્ગ એટલે પથ્થર અને ધરા મતલબ ધરતી. આ બન્ને શબ્દોને જોડીને આ શહેરને નામ અપાયું ધ્રાંગધ્રા. નામ સૂચવે છે એમ, આ નગરી એના પથ્થર, ખાસ તો ગુલાબી પથ્થર માટે જાણીતી છે. આજે પણ આ પંથક ગુલાબી પથ્થરોની ખાણોથી ધમધમે છે. મોઢેરાનું સૂર્ય મંદિર કે પાટણની રાણકી વાવ જ નહીં, એ પછી ભગવાન સોમનાથ, દ્વારકાનું જગત મંદિર, ગાંધીનગરનું અક્ષરધામ મંદિર, રાજસ્થાન સહિત અનેક રાજ્યોનાં વિખ્યાત મંદિરો, રાજમહેલ અને ઐતિહાસિક ઈમારતો ધ્રાંગધ્રાના પથ્થરોથી બની છે.

રાજાશાહી વખતે ઝાલાવંશનું અહીં રાજ હતું. સુરેન્દ્રનગરથી આશરે ૫૦ કિલોમીટર દૂર વસેલું ધ્રાંગધ્રા કચ્છના નાના રણની નજીક આવેલું હોવાથી સુરક્ષાની રીતે પણ મહત્ત્વનું છે અને અહીં લશ્કરી થાણું પણ છે. ઘુડખર અભયારણ્ય પણ બાજુમાં છે. આશરે એક લાખની વસતિ ધરાવતા આ શહેરની અનેક ઓળખ છે, પરંતુ પથ્થરકળા અને શિલ્પકળા આ પંથકની એક આગવી ઓળખ બની છે. સદીઓથી અહીંના સૅન્ડસ્ટોન અને એમાંથી બનતી કળાકૃતિ દેશના અનેક ભાગોમાં મોકલવામાં આવે છે.

- અને છેલ્લા દાયકા કરતાં વધુ સમયથી તો ધ્રાંગધ્રા પથ્થરકળા શીખવતું એક મોટું કેન્દ્ર પણ બની ગયું છે. ગુજરાત સરકારના ખાણ-ખનિજ વિભાગ સંચાલિત આ શૈક્ષણિક કેન્દ્ર વિસરાઈ રહેલી પથ્થરકળાને જીવંત રાખવા ઉપરાંત અનેક યુવાનોને કારકિર્દી ઘડવામાં પણ નિમિત્ત બન્યું છે.

આ કળાને ધબકતી રાખવા અહીંના લોકોની લાંબા સમયની માગ હતી. વર્ષ ૨૦૦૯માં તત્કાલીન મુખ્ય મંત્રી નરેન્દ્ર મોદી ધ્રાંગધ્રાની મુલાકાતે આવ્યા હતા. એ વખતે આધુનિક ટેક્નોલૉજીની મદદથી આ કળાને નવો મોડ આપવા અને નવી પેઢીને તૈયાર કરવા એમણે સ્ટોન આર્ટિઝન પાર્ક ટ્રેનિંગ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ (સાપ્તિ)ની સ્થાપના કરવાનો નિર્ણય લીધો અને આ કેન્દ્ર શરૂ કરવામાં આવ્યું.