સંઘની કારોબારી-કેન્દ્રનું વહીવટીતંત્ર

સમગ્ર દેશના વહીવટ માટે કેન્દ્ર સરકાર રાજ્યના વહીવટ માટે રાજ્ય સરકાર

ભારતના બંધારણ મુજબ આપણો દેશ રાજ્યોનો સંઘ છે. આથી રાષ્ટ્રના રાજ્યક્ષેત્રમાં હકૂમત ધરાવતું સમગ્ર ભારતનું રાજ્યક્ષેત્ર, રાજ્ય પુરતી હકૂમત ધરાવતા રાજ્યક્ષેત્રો એ રીતે સાશન વ્યવસ્થાનું માળખું છે. કેન્દ્રીયસ્તરે તેમજ રાજ્યસ્તરે શાસન માટે વ્યવસ્થાતંત્રોની રચનાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. તેમાં (૧) કાયદા ઘડનારું વૈધાનિક તંત્ર વિધાનમંડળ (લેજિસ્લેચર) (૨) કાયદાઓનું અમલ કરાવી કારોબાર ચલાવતું વહીવટીતંત્ર (એક્ઝિક્યુટિવ). (૩) કાયદામાંથી ઉદ્ધવતા વિવાદોમાં નિર્ણય આપતું ન્યાયતંત્ર (જ્યુડિસિયરી).

આ ત્રણે તંત્રો મારફત શાસન કરનાર સત્તા એટલે સરકાર. સમગ્ર દેશના વહીવટ માટે કેન્દ્ર સરકાર રાજ્યના વહીવટ માટે રાજ્ય સરકાર. ભારતનું બંધારણ દેશનો સર્વોચ્ચ કાયદો છે, તેની જોગવાઈ વિરુધ્ધ કોઈ પણ સરકાર નીતિ અમલમાં મૂકી ન શકે. કેન્દ્ર સરકાર અને રાજ્ય –સરકાર જે વિષય બાબતમાં કાયદા ઘડી શકે તેની યાદી પણ બંધારણમાં આપવામાં આવી છે. કેન્દ્ર સરકારને વિદેશો સાથે આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યવહારો કરવાના આવતા હોવાથ દેશના હિતમાં નિર્ણયો કરવાની વિશેષ સત્તા છે.