વાયરલ પેજ

એકો ચેમ્બરઃ પડઘાની દુનિયામાં ડૂબવું નહીં

- સ્પર્શે હાર્દિક

ચંદ્રકાંત બક્ષીની પ્રથમ નવલકથાનું શીર્ષક હતું ‘પડઘા ડૂબી ગયા. પડઘા કે પ્રતિધ્વનિનું પોતાનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ નથી હોતું. મૂળ ધ્વનિ સાથેના દ્વૈતમાં એ સર્જાય છે. અમુક ક્ષણો બાદ ડૂબી પણ જાય છે. કિન્તુ આજના સમયમાં સમાજ વિજ્ઞાન અને ખાસ કરીને સોશિયલ મીડિયાના સંદર્ભમાં જ્યારે પડઘાની વાત મંડાય ત્યારે એક પ્રકારનો પડઘો ન તો ફક્ત લાંબું આયુષ્ય ભોગવી સતત ગુંજતો રહે છે, પણ એ ક્યારેક તો મૂળ ધ્વનિના કરતાં પણ વધુ શક્તિશાળી બની મનુષ્યના દિમાગ પર હાવી થઈ જાય છે. પડઘા માટેના ઇંગ્લિશ શબ્દ ‘એકો’ સાથે સંલગ્ન એ બાબત માટેની સંજ્ઞા છે, ‘એકો ચેમ્બર' યાને પ્રતિધ્વનિ કક્ષ.

સંગીત ક્ષેત્રમાં, પાછલી સદીમાં અદ્યતન ટૅક્નોલૉજીના આગમનના થોડા દાયકાઓ પહેલાં એવા ખાસ પ્રકારના કક્ષમાં રિકોર્ડિંગ થતું, જ્યાં ગાયક કે વાઘના અવાજમાં પડઘાનું વિશેષ તત્ત્વ ઉમેરી એને વધુ પ્રભાવક બનાવી શકાતો. પડઘાઓને લાંબો સમય સુધી ડૂબી જતા અટકાવવા માટેના એવા કક્ષને એકો ચેમ્બર નામ અપાયેલું. વર્તમાનમાં એકો ચેમ્બરનો ઉલ્લેખ સંગીત વિષયક ચર્ચાઓમાં ઓછો અને સોશિયલ મીડિયાની ચર્ચાઓમાં વધુ થાય છે, એના સંદર્ભમાં એકો ચેમ્બરની વ્યાખ્યા કંઈક આ રીતે બાંધી શકાયઃ જ્યારે મનુષ્ય પોતે જે વિચારધારા, માન્યતા, સમૂહ, વ્યક્તિ, પરંપરા કે કોઈ પણ બાબતનો સમર્થક હોય, એનું જ અનુમોદન કે પ્રશંસા કરનારાં, વિના કોઈ ટીકા સતત સમર્થન કરનારાં માધ્યમોથી પોતાને સંપૂર્ણ રીતે ઘેરી લે, ત્યારે એ ઘેરાવો કે બંધ પરિવૃત્ત એક પ્રકારની એકો ચેમ્બર બની જાય. આવી એકો ચેમ્બરમાં પોતાને જાતે જ કેદ કરી દેનાર મનુષ્યના જે-તે બાબતો પ્રત્યેના વિશ્વાસ અને શ્રદ્ધા અત્યંત દૃઢ બનતા જાય છે. એક સીમા પછી તે એની વિરુદ્ધની કોઈ પણ ટીકા સ્વીકારવા તો ઠીક, સાંભળવા સુદ્ધાં તૈયાર થતો નથી.