મોચી એમ્બ્રોઈડરી વિષયક દળદાર ગ્રંથ ધ શૂમેકર'સ સ્ટિચ.. ગુજરાતી હસ્તકળાની એક ભૂલીબીસરી, પણ કલરફુલ કથા

કચ્છ-ધ્રાંગધ્રા અને જયપુર રાજઘરાણાંનાં રજવાડી કલેક્શન તથા પાશ્ચાત્ય મ્યુઝિયમોમાં સચવાયેલાં કલેક્શનનો દસ્તાવેજી ઈતિહાસ માંડતું આ પુસ્તક એ ચર્મકાર સમાજને અર્પણ કરવામાં આવેલો બસ્સોવીસ પૃષ્ઠનો પ્રેમાળ સમ્માનપત્ર છે.

- કેતન મિસ્ત્રી

આ પૃથ્વી પર વસતી કોઈ પણ ગુર્જર નારને ખબર હશે જ કે આજથી સોએક વર્ષ પહેલાં એમનો પારંપરિક પોશાક ઘાઘરા-ચોળી-ઓઢણી હતો. આપણે એ પણ જાણીએ છીએ કે એક સમયે કાઠિયાવાડી અને કચ્છી ઘરોમાં અતિથિઓને સત્કારતાં રંગબેરંગી તોરણ તથા ભરતગૂંથણવાળા ચાકળા એ સમયનાં ઈન્ટિરિયર ડેકોરેશન હતાં.

કચ્છના તૃતીય મહારાવજી ખેંગારનાં માતુશ્રી મહારાણી ગંગાબાના ઘાઘરાનું એક આખું કલેક્શન આમાં છે. ગજી સાટિન સિલ્ક, બોર્ડર, કમર પર રેશમી દોરાથી હૂક વડે સાંકળી-ટાંકામાં કરવામાં આવેલું ભરત નયનરમ્ય છે.

ભારતની ભાતીગળ વસ્ત્રસજ્જા, એની પર થતાં બારીક ભરતકામ, જરદોસી કે ઝરીવર્ક દેશ જ નહીં, બલકે દુનિયાભરમાં પંકાયાં છે. કમનસીબે આ કારીગરી કરનારા કુશળ હાથોની ભાગ્યે જ કદર થઈ હશે. શિલ્પા શાહ-રોઝમેરી ક્રિલ લિખિત ધ શૂમેકર’સ સ્ટિચઃ મોચી એમ્બ્રોઈડરીઝ ઑફ ગુજરાત ઈન ધ તાપી કલેક્શને આ મહેણું ભાંગવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. કાળના પેટાળમાં અને મૉડર્ન ટેક્નોલૉજી તથા મૉડર્ન ફૅશનની ભરમારમાં વિસરાઈ ગયેલી આપણી પારંપરિક  હસ્તકળાનાં વિવિધ સ્વરૂપો સુધી પહોંચવાનો આ પ્રશંસનીય પ્રયાસ છે. આવી એક ઉત્કૃષ્ટ હસ્તકળા એટલે મોચી ભરતકામ.

જરા આ જુઓઃ અદલ ઈન્સાફ માટે પંકાયેલા જહાંગીર શિકાર પર જતી વખતે ભરતકામવાળો હન્ટિંગ કોટ પહેરતા એ ખંભાતના મોચી એમ્બ્રોઈડરે બનાવેલો, કચ્છના મહારાવ પ્રાગમલજી ખાસ અવસરમાં હાજરી આપવા જતા ત્યારે કુશળ ચર્મકારો એમના માટે સુશોભિત ભરતકામવાળી પાઘડી તૈયાર કરતા અને એમને એ પહેરાવતા પણ ખરા, કચ્છ-સૌરાષ્ટ્રના રાજા-મહારાજાની ઈમ્પોર્ટેડ કારના બોનેટ પર લહેરાતા વાવટા પર બારીક ભરતકામ, વિવિધ રજવાડાંનાં ચિહ્નો પણ આ જ કારીગરો કરતા.

ગ્રંથનાં લેખિકા શિલ્પા શાહ ચિત્રલેખાને કહે છેઃ ‘આજથી સો-દોઢસો કે એથીય પહેલાંનાં આપણાં દરેક વસ્ત્રનો, કાપડ કે પોતનો, હસ્તકળાકારનો એક ઈતિહાસ, એક કથા છે, જેની ભાગ્યે જ કોઈને ખબર હશે.

મોચી એ આવી જ એક કળાકાર કમ્યુનિટી છે, જેમના કુશળ હાથોએ ભરતકામને એક નવી ઊંચાઈ આપી, બલકે મોચી ભરતકામ એક એવો કળાવારસો છે, જેનું દરેક ગુજરાતીને ગૌરવ થવું જોઈએ.’