નવા વ જેના ખેતરમાં તુલસીનાં વન ત્યાં વરસે સદાકાળ ધન...

હિંદુ શાસ્ત્રોમાં તુલસીને મહારાણીનું સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. ભારતમાં ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ તુલસીનું આગવું મહત્ત્વ છે. મોટા ભાગનાં હિંદુ ઘરોમાં તુલસીક્યારો કે તુલસીનું કૂંડું હોય જ છે. પૂજાપાઠમાં તુલસીદલનું મહત્ત્વ અનેરું છે તો વળી તુલસી અનેક પ્રકારના રોગ માટે ઉત્તમ ઔષધિ પણ છે. આજે વાત માત્ર તુલસીના એક છોડની નહીં, પરંતુ આખેઆખાં ખેતરોની અને ખેતીની કરવાની છે.

- હેતલ રાવ

શેની ખેતી કરો છો?

– અમે તો તુલસીની ખેતી કરીએ છીએ...

અરે ભાઈ, ઘરઆંગણે તુલસીના છોડ હોય એ સમજાય, પણ તુલસીનાં ખેતરો હોય અને એની

ખેતી થતી હોય એ વાતે આશ્ચર્ય તો થાય જ.

હકીકત એ છે કે આણંદ જિલ્લાના બોચાસણ ગામના ખેડૂતો તુલસીની ખેતી કરે છે. મધ્ય ગુજરાતમાં લહેરાતી લીલોતરી વિશ્વભરમાં પોતાની આગવી ઓળખ ધરાવે છે, જેમાં ચરોતર પંથક હરિયાળા વિસ્તારોમાં મોખરે છે. બોચાસણ આમ

તો સ્વામિનારાયણ મંદિરને કારણે પ્રસિદ્ધ છે, પરંતુ સાથે તુલસીની ખેતી માટે પણ જાણીતું છે. એટલે જ એને પવિત્ર ગામ પણ કહેવામાં આવે છે.

બોચાસણના તુલસી વાવેતરથી આયુર્વેદિક ઔષધિ બનાવતી સ્થાનિક કંપનીઓને લાભ એ થયો કે એમણે તુલસીની આયાત બહારના રાજ્યમાંથી કરવી પડતી નથી. બીજી તરફ, સમયની સાથે ખેડૂતો પણ મોંઘાં અને બિનઉપયોગી બિયારણોથી દૂર રહીને સાત્ત્વિક-સજીવ ખેતી તરફ આગળ વધી રહ્યા છે. ફળફળાદિ, લીલાં શાકભાજી, ખરીફ પાકો અને કઠોળની સાથે ઔષધીય ગુણ ધરાવતી ખેતી તરફ વળનારો એક મોટો વર્ગ છે, જેમાં ગુજરાતમાં સૌપ્રથમ વાર ભૂપેન્દ્રભાઈ પરમારે તુલસીની ખેતી કરી છે, એ પણ ઑર્ગેનિક પદ્ધતિએ.

આયુર્વેદિક દવાઓમાં તુલસીનાં પાન, સાંઠી (સુકાયેલી પાતળી સોટી) અને બીજનો ઉપયોગ ઘણો છે, છતાં ગુજરાતમાં તુલસીનું વ્યાવસાયિક વાવેતર નહીંવત્ છે, જેનો સીધો લાભ અન્ય રાજ્યોને થાય છે. ત્યારે ભૂપેન્દ્રભાઈ પરમારે પ્રાયોગિક ધોરણે તુલસીનું વાવેતર કરીને ઉત્પાદન મેળવવાની શરૂઆત કરી.