બાળકોને ભણાવો કુદરતના ખોળે

અંગ્રેજી સહિતની પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિને અપનાવી આપણે ગુરુકુળપદ્ધતિનું શિક્ષણ વિસારે પાડી રહ્યા છીએ ત્યારે ન્યુઝીલૅન્ડ અને એને પગલે ઈંગ્લૅન્ડ તથા ઑસ્ટ્રેલિયા જેવા દેશમાં હવે બાળકોને એક દિવસ પ્રકૃતિ વચ્ચે લઈ જઈ ભણાવવાનું શરૂ થયું છે. આવનારી પેઢીને સહિષ્ણુ અને સંવેદનશીલ બનાવવી હશે તો આપણે પણ ફરી એ રસ્તે જવું જ પડશે.

- કૌશિક મહેતા

ડિયર નૅચર,

સરકાર દ્વારા નવી શિક્ષણનીતિ બની છે અને એનો અમલ શરૂ થયો છે. હાલની શિક્ષણપદ્ધતિમાં ઘણા બધા ફેરફાર આ નીતિ દ્વારા કરવામાં આવ્યા છે. ભાર વગરનાં ભણતર પર ભાર મુકાયો છે. ગાંધીવિચારધારા નું પણ એમાં પ્રતિબિંબ ઝિલાયું છે, પરંતુ શું આપણી ગુરુકુળ શિક્ષણ પદ્ધતિને સ્થાન અપાયું છે ખરું? થોડી એવી વાત જરૂર છે.

આજે પણ એવું માનનારા લોકોની સંખ્યા ઓછી નથી કે આપણી ગુરુકુળ પરંપરા સૌથી શ્રેષ્ઠ શિક્ષણપદ્ધતિ છે. દેશમાં જ નહીં, પણ વિદેશમાં પણ આ પદ્ધતિએ શિક્ષણ અપાઈ રહ્યું છે.

ન્યુઝીલૅન્ડ દેશ તો નાનો છે, પણ ત્યાં એક પ્રયોગ શરૂ થયો છે અને એમાં દુનિયાના બીજા દેશોને પણ રસ પડી રહ્યો છે. ભારતને સૌથી વધુ રસ પડવો જોઈએ. જો કે એવું કદાચ બન્યું નથી. ન્યુઝીલૅન્ડની કેટલીક શાળામાં એક વિશિષ્ટ પિરિયડ શરૂ થયો છે. પ્રાથમિક શાળામાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓ માટે અઠવાડિયે એક દિવસ પ્રકૃતિ વચ્ચે જઈ પ્રકૃતિનું શિક્ષણ આપવાનું શરૂ થયું છે. આઠથી ૧૨ વર્ષના વિદ્યાર્થીઓને અઠવાડિયે એક દિવસ ક્લાસ રૂમમાં નહીં, પણ પ્રકૃતિ વચ્ચે લઈ જઈને શિક્ષણ આપવામાં આવે છે. કોઈ નદીકાંઠે કે ખેતરમાં કે જંગલ જેવા વિસ્તારમાં વિદ્યાર્થીઓને લઈ જવાય અને ત્યાં એ બધા આખો દિવસ પસાર કરે.

જેમ આપણી નૉર્મલ શાળામાં અઠવાડિયે એક કે બે વાર રમતગમતનો પિરિયડ હોય છે કે પછી શારીરિક શિક્ષણ (પીટી-ફિઝિકલ ટ્રેનિંગ)નો પિરિયડ હોય છે એમ જ પ્રકૃતિનો પિરિયડ હોય છે. બાળકો ખેતરમાં જઈ પશુઓની સંભાળ લે છે. પશુપાલકો પશુઓની સંભાળ કઈ રીતે લે છે એ જુએ છે. કોઈખેતરમાં લઈ જવાય તો ત્યાં જઈ બાળકો વૃક્ષનું વાવેતર કરે છે. વૃક્ષનું જતન કેમ થાય એ શીખે છે. નદી કે તળાકિનારો હોય તો માછલીઓને એ ખવડાવે છે. કેટલાંક બાળકો કાદવ-કીચડમાં મોજથી રમે છે અને આ અનુભવ બાળકો માટે બહુ મહત્ત્વનો રહે છે, કારણ કે એમને ક્લાસ રૂમ કરતાં પ્રકૃતિના ક્લાસમાં ભણવાનો આનંદ બહુ આવે છે.