સમાજ સુધારણાના વિચાર સાથે સંસ્કૃતિના રખોપાનો જ્યાં થયો જન્મ

માત્ર પંદર હજારની વસતિ ધરાવતું ટંકારા સહકારી ક્ષેત્ર અને ઔદ્યોગિક વિસ્તાર માટે તો જાણીતું છે જ, આ નગર વિશ્વભરમાં વધુ તો ઓળખાય છે મહર્ષિ દયાનંદની જન્મભૂમિ તરીકે. આર્ય સમાજની સ્થાપના થકી વૈદિક સંસ્કૃતિના પ્રચારનું અને સામાજિક સુધારણાનું માતબર કાર્ય કરનારા મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતીના જન્મનો દ્વિશતાબ્દી મહોત્સવ આ સપ્તાહે ઊજવાઈ રહ્યો છે ત્યારે જાણીએ ટંકારામાં કેવો છે માહોલ.

- દેવેન્દ્ર જાની (ટંકારા)

રાજકોટથી મોરબી તરફના રસ્તે આશરે ૪૦ કિલોમીટર દૂર ટંકારા ગામ પાસેથી પસાર થતાં જ એક મોટું પ્રવેશદ્વાર દેખાય છે. જેના પર લખ્યું છેઃ મહર્ષિ દયાનંદ દ્વાર. અંદર પ્રવેશીને ગામમાં થોડે આગળ જઈએ એટલે સાંકડી બજારમાં એક મોટો ડેલો જોઈ શકાય છે, જે સામાન્ય ઘર જેવો જ છે.બજારમાંથી નીકળતા લોકોની નજર ભાગ્યે જ આ સામાન્ય જણાતા ડેલા પર જાય, પણ એ છે મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતી જન્મગૃહ. અહીં જ બે સદી પહેલાં મહર્ષિ દયાનંદનો જન્મ થયો હતો. ડેલો ખોલીને અમે અંદર ગયા તો દીવાલોને રંગરોગાન કરવામાં આવી રહ્યું હતું અને જન્મકક્ષના હૉલમાં કારીગરો વૂડનવર્ક કરતાં નજરે પડ્યા.

આ તૈયારી મહર્ષિની દ્વિશતાબ્દીની ઉજવણી માટેની છે. ટંકારાની મુખ્ય બજારમાં જ રાષ્ટ્રપ્રમુખ દ્રૌપદી મુર્મુની તસવીરો સાથે મહોત્સવનાં બૅનરો લાગ્યાં છે. બજાર નજીક આવેલા મહર્ષિ દયાનંદ સ્મારક ટ્રસ્ટના વિશાળ પરિસર અને ગુરુકુળમાં દેશ-વિદેશથી સેંકડોની સંખ્યામાં ઠલવાયેલા આર્ય સમાજીઓની અવરજવર જોઈ શકાય છે. ખાસ તો હરિયાણા, પંજાબ, મધ્ય પ્રદેશથી વધુ સાધકો આવી રહ્યા છે. નેપાળ-મોરિશિયસ સહિત ૩૧ દેશોમાંથી લોકો ત્રણ દિવસ સુધી ટંકારાના આંગણે યોજાતા મહોત્સવમાં ભાગ લેવા પહોંચ્યા છે.

ઈતિહાસનાં પાનાં ઊથલાવીએ તો વર્ષ ૧૮૨૪ની ૧૪ ફેબ્રુઆરીએ ટંકારાના ઔદિચ્ય બ્રાહ્મણ પરિવારમાં મહર્ષિનો જન્મ. મૂળ નામ મૂળશંકર. પિતા કરશનજી ત્રિવેદી અને માતા યશોદાબાઈ. આ બ્રહ્મપરિવાર ચુસ્ત ધાર્મિક પરંપરામાં માને, પણ નાનપણથી જ બાળક મૂળશંકરના વિચાર સહેજ જુદા હતા. એક રાત્રે મૂળશંકરે ગામના મંદિરમાં શિવલિંગ પર કેટલાક ઉંદરને આંટા મારતાં જોયા અને એમની શ્રદ્ધા હચમચી ગઈ. એમના ચિત્તમાં બોધ થયોઃ પોતાનું રક્ષણ ન કરી શકે એ મૂર્તિ કે પ્રતીક શા કામનાં? બસ, આ ઘટનાથી એ સતત મનોમંથન કરતા રહ્યા અને અંતે માત્ર બાવીસ વર્ષની વયે એમણે સત્યની શોધમાં ટંકારા છોડ્યું. યુવા ઉંમરે શિવાલયમાં જે બોધ થયો ત્યારથી એ એવું માનવા લાગ્યા કે સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ કોઈ અન્ય જ છે. મૂર્તિ ઈશ્વરપ્રાપ્તિ નું સાધન ન હોઈ શકે. આર્ય સમાજની સ્થાપના પણ આ જ વિચારધારા પર કરવામાં આવી છે. આર્ય સમાજનાં કોઈ પણ કેન્દ્રોમાં મૂર્તિ હોતી નથી.