હીરબાઈ લોબીઃ સંઘર્ષ, લડત અને સૌનું સશક્તિકરણ

ગુજરાતમાં રહેતા સીદી સમાજના ઉત્થાન અને મહિલાઓના સશક્તિકરણ માટે પોતાની આખી જિંદગી સમર્પિત કરી દેનાર હીરબાઈ લોબીને ભારત સરકારે પદ્મશ્રી પુરસ્કારથી સન્માનિત કરવાની જાહેરાત કરી છે. અપાર સંઘર્ષ અને લડત વેઠીને તેમણે હજારો મહિલાઓને પગભર બનાવી છે અને અનેક બાળકોની જિંદગી સુધારી છે.

જૂનાગઢથી તાલાલા આશરે ૫૫ કિમી જેટલું દૂર છે અને જાંબુર ત્યાંથી આશરે ૧૦ કિમી દૂર આવેલું છે. આ જાંબુર ગામ આખું સીદી સમાજનું ગામ છે. જાંબુરને ગુજરાતનું આફ્રિકા પણ કહેવામાં આવે છે. આ સીદી સમાજના લોકો મૂળ આફ્રિકાના વતનીઓ છે. હાલ જાંબુરમાં વસતા સીદીઓના વડવાઓને પોર્ટુગીઝ વેપારીઓ દાયકાઓ પહેલાં ગુલામ તરીકે ભારત લાવ્યા હતા. સમય જતાં પોર્ટુગીઝ વેપારીઓ તો ગયા, પણ સીદી સમાજના લોકો ગીરમાં જ રહી ગયા અને દૂધમાં સાકર ભળે તેમ સૌરાષ્ટ્રની સંસ્કૃતિમાં ભળી ગયા. આશરે સવાસો વર્ષ પહેલાં સીદી સમાજને જંગલમાંથી બહાર કાઢી અહીં રહેવા જગ્યા આપવામાં આવી, જે ધીમે-ધીમે એક ગામમાં ફેરવાઈ અને જાંબુર નામનું ગામ વસ્યું. આમ છતાં અહીંના સમાજની હાલત તો આદિવાસીઓ જેવી જ અને જંગલી રહેણીકરણી હતી. આથી અહીં રહેતા બાદશાહ સમાજ માટે કંઈક કરી છૂટવાની હામ ધરાવતા હીરબાઈએ સમાજનો ઉદ્ધાર કરવા અને સમાજને શિક્ષિત બનાવી એક ઉમદા જીવનધોરણ આપવા પોતાની જિંદગી સમર્પિત કરી દીધી.

આ જાંબુર ગામના હીરબાઈ લોબી પોતાની આગવી પ્રતિભાને લીધે પ્રસિદ્ધ છે. તેઓ સીદી જાતિના અભણ અને ગરીબ ઘરમાં જન્મેલા. તેમનું બાળપણ ઘણી તકલીફો વચ્ચે વિત્યું. ચાર વર્ષની ઉંમરે માતાનું મૃત્યુ થયું અને ૧૪ વરસની વયે પિતાજીની છત્રછાયા ગુમાવી. પોતાનાં દાદી પાસે રહીને ઊછર્યાં. તેમની સીદી જાતિમાં પુરુષો પણ ભણે નહીં. ગરીબી, બેરોજગારી અને દારૂનું સેવન સામાન્ય બાબત ગણાય. હીરબાઈનાં લગ્ન થયાં પણ પરિસ્થિતિમાં કશો જ ફરક ન પડ્યો. હીરબાઈને પિતા તરફથી વારસામાં અડધો એકર જમીન મળી હતી, પરંતુ તેમને માથે પણ એક લાખ રૂપિયાનું દેવું હતું. હીરબાઈ અભણ હોવા છતાં તેમનામાં દૂરંદેશીપણું હતું એટલે સખત મહેનત કરી ખેતી કરી તેમણે દેવું ચૂકવ્યું અને પોતાની જાતને સધ્ધર બનાવી. એટલેથી જ તેઓ અટક્યા નહીં. તેમણે સમાજની અનેક મહિલાઓ અને બાળકોને સધ્ધર બનાવવાનું બીડું ઝડપ્યું.