ધૂળિયા વંટોળ: રણપ્રદેશની સમસ્યા આપણા ઘર સુધી કઈ રીતે પહોંચી?

ધરતી પરનું વૃક્ષો રૂપી સુરક્ષાકવચ ઘસાઈ રહ્યું છે અને પરિણામે સુક્કી થઈ રહેલી જમીન ખૂબ ગરમ થઈને ધૂળિયા વંટોળના ઉદ્ભવનું કારણ બને છે. આવાં ‘તોફાન’ લાંબું અંતર કાપીને અનેક વિસ્તારોમાં આતંક ફેલાવે છે.

- નિતુલ ગજ્જર (વડોદરા)

કલ્પના કરો કે ઉનાળાની ભરબપોરે માથા પર તપતો તાપ અચાનક વેગીલા પવનનું રૂપ ધારણ કરી લે છે. થોડી વારમાં એ વેગીલો પવન વધુ ઉગ્ર બને છે અને પોતાની સાથે ધૂળની ડમરી પણ લઈ આવે છે. થોડો સમય એ વેગીલો પવન ટકે છે ત્યાં તો આસપાસના વાતાવરણમાં જ્યાં જુઓ ત્યાં માત્ર ધૂળ જ ધૂળ નજરે પડે છે. ઘરમાં, રસ્તા પર, વાહનોને માથે, વગેરે પર પળવારમાં ધૂળના થર જામી જાય છે. આવી પરિસ્થિતિ આપણે ત્યાં કદાચ ઓછી નજરે પડે છે, પરંતુ ડસ્ટ સ્ટ્રોમ તરીકે જાણીતી આ કુદરતી આફતની ઘટના હવે આપણે ત્યાં વધતી જાય છે!

માનવજાત વર્ષે લાખો કુદરતી આફતનો સામનો કરે છે. એમાંથી કેટલીક કુદરતી આફત તો માણસો સુધી પહોંચતી પણ નથી. તેમ છતાં માનવજાતને અસર કરતી હોય એવી આફતોનો આંકડો ઘણો મોટો છે. આ બધામાં ઉનાળા દરમિયાન જોવા મળતા ડસ્ટ સ્ટ્રોમની આફત પણ માનવજાતને ઘણી અસર કરે છે.

ડમરી ઊડે ત્યારે ખાસ્સા મોટા વિસ્તારમાં ધૂળ છવાઈ જાય છે. દક્ષિણ અમેરિકા, આફ્રિકા અને ભારત-પાકિસ્તાન સહિતના રણપ્રદેશમાં આવા વંટોળનું પ્રમાણ હવે વધ્યું છે અને જે રીતે જંગલ કપાઈ રહ્યાં છે એ જોતાં આ સમસ્યા ઔર વકરવાની છે.

ડસ્ટ સ્ટ્રોમ એટલે ધૂળનો વંટોળ, (ડસ્ટ સ્ટ્રોમ અને સૅન્ડ સ્ટ્રોમ બન્ને ધૂળનો વંટોળ વચ્ચે ફરક છે. રેતીનું તોફાન ખાલી મરુ પ્રદેશમાં જ જોવા મળે છે, જ્યારે ડસ્ટ સ્ટ્રોમની સમસ્યા દુનિયાના લગભગ દરેક ભાગમાં જોવા મળે છે) જેમાં પવન સાથે ઊડીને ટનબંધ ધૂળ અને અન્ય કચરો પણ આવતો હોય છે. આવા વંટોળ આપણે ત્યાં પણ ચડે છે, પરંતુ એમાંથી મોટા ભાગના બહુ ઓછા સમય સક્રિય રહેતા હોવાને કારણે એની કોઈ ખાસ નોંધ નથી લેતું, પરંતુ બીજી તરફ મધ્ય આફ્રિકા, મધ્ય એશિયા, મોંગોલિયા અને દક્ષિણ અમેરિકામાં આકાર લેતા વિકરાળ ધૂળિયા વંટોળિયા હવે વૈશ્વિક સમસ્યા બની ચૂક્યા છે.