કચ્છની એકમાત્ર રાજાશાહી રખાલનું રખોપું થશે?

જૈવ વિવિધતા અને પ્રાકૃતિક સૌંદર્યની દૃષ્ટિએ વિલક્ષણ કહી શકાય એવું કચ્છનું સાડા બાર હજાર એકરમાં ફેલાયેલું ચાડવા રખાલ જંગલ ભૂતપૂર્વ રાજવી અને સરકાર વચ્ચે વર્ષોથી અદાલતી જંગનું કારણ બન્યું છે, જેનો હજી નિવેડો આવ્યો નથી. બન્ને પક્ષ અને પ્રજાને પણ સંતોષ થાય એવો ઉકેલ કચ્છમાં પર્યટન વિકાસનો વધુ એક વિકલ્પ ઊભો કરી શકે એમ છે.

- સુનીલ માંકડ (ભૂજ-કચ્છ)

પોંરાણિક કાળમાં ઋષિઓ તપ કરવા જંગલમાં જતા, આજે પણ ઘણા સાધુઓ હિમાલયમાં સાધના કરે છે. સાધના કરવા યોગ્ય આવું એક સ્થાન જે કચ્છનું એકમાત્ર પ્રાકૃતિક જંગલ છે એ સરકારી પળોજણમાં અસ્તિત્વ માટે ઝઝૂમી રહ્યું છે.

વાત કરવી છે ઐતિહાસિક વિરાસત સમી ચાડવા રખાલની... રખાલ એટલે રાજાશાહીના સમયથી ખાનગી જંગલ માટે વપરાતો કચ્છી શબ્દ, રખાલ એટલે સુરક્ષિત વન. ઈસવી સન ૧૮૬૦થી ૧૯૦૦ દરમિયાન કચ્છમાં આવી ૪૪ રાજાશાહી રખાલો હતી. પછી રાજવી નૂર ઝંખાવાતાં ગયાં એમ મોટા ભાગની રખાલ કાં વેરાન થઈ ગઈ અને કાં તો નાની સરકારી અભયારણ્યમાં ફેરવાઈ ગઈ, જેને હવે રાજાશાહી ઈતિહાસ સાથે કોઈ સંબંધ રહ્યો નથી.

આવા સંજોગોમાં ભૂજથી ૨૭ કિલોમીટર દૂર સામત્રા ગામની સીમ બહાર ૧૨,૭૯૨ એકર (બાવન ચોરસ કિલોમીટર અથવા ૫૧૭૯ હેક્ટર) માં ફેલાયેલી ચાડવા રખાલ હજી રાજાશાહી વિરાસત તરીકે બચી છે. ગુજરાતમાં આ પ્રકારનું અને આટલું મોટું જંગલ કચ્છ સિવાય ક્યાંય નથી, જ્યાં કચ્છનાં અનેક લુપ્ત થતાં અને વન્યજીવ વન સંરક્ષણ ધારા હેઠળ શેડ્યુઅલ-એકમાં આવતાં પ્રાણી, પક્ષી, જૈવ વિવિધતા ધરાવતી વનસ્પતિ આજે પણ હયાત છે.

સરકારે રજવાડાં ખતમ કર્યા પછી ધીરે ધીરે રજવાડી જમીન હસ્તગત કરવા માંડી. હવે કચ્છની આ એકમાત્ર પ્રાકૃતિક વિરાસત પણ શ્રી સરકાર થઈ જશે તો કચ્છની પ્રાકૃતિક સંપદાનું શું થશે એવી દહેશત કચ્છવાસી ઓને થવા લાગી છે.

કચ્છમાં રાજવી પરિવાર સાથે સંકળાયેલા પરિવારની છઠ્ઠી પેઢીના અને ભૂજમાં એકમાત્ર બચેલા પારસી પરિવારના જેહાનભાઈ ભૂજવાલા ચાડવા રખાલની સારસંભાળ અને સંચાલન કરનારા મહારાવ પ્રાગમલજી નૅચરલ કન્ઝર્વેશન ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટી છે.