રામાયણમાં વિજ્ઞાન

આપણે બધા રામચરિત માનસનું વાંચન કરીએ છીએ, પરંતુ ક્યારેય કોઈએ એ વિચાર્યું નથી કે રામાયણમાં વર્ણન કરેલા તરતા પથ્થર, સૂર્યોદય પહેલાં મૂર્છાવસ્થા દૂર કરતી જડીબુટ્ટી, શિવજીના નેત્રમાંથી કામદેવને ભસ્મ કરતાં કિરણો, હજારો યોદ્ધાઓ દ્વારા ધનુષ ઉપાડવાનો અસફળ પ્રયત્ન અને એ જ ધનુષ એકલા શ્રીરામે ઉપાડીને તોડી નાખ્યાની ઘટના, માનવરહિત પુષ્પક વિમાનના પાછા ફરવાની ઘટના, સુવર્ણ લંકા સળગવી અને રાવણને દશાનન કહેવાની વાતમાં કયું રહસ્ય અને વિજ્ઞાન હતું?

- ધનંજય રાવલ

આજનો યુગ વિજ્ઞાનનો યુગ છે. વિજ્ઞાનને આધારે મનુષ્યએ પ્રકૃતિનાં અનેક રહસ્યો ઉજાગર કરીને અદ્ભુત સફળતા પ્રાપ્ત કરી છે. ભારત માટે આ કોઈ નવી વાત નથી. ઘણાં બધાં શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરીએ તો ખ્યાલ આવે છે કે આપણા પૂર્વજ વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં ખૂબ જ આગળ વધી ચૂક્યા હતા, પરંતુ કાળક્રમે સ્થિતિમાં પરિવર્તન આવ્યું. આ શાસ્ત્રમાં વાલ્મીકિ રામાયણ અને રામચરિત માનસની પણ ગણના થાય છે. આપણે બધા રામચરિત માનસનું વાંચન કરીએ છીએ, પરંતુ ક્યારેય કોઈએ એ વિચાર્યું નથી કે રામાયણમાં વર્ણન કરેલા તરતા પથ્થર, સૂર્યોદય પહેલાં મૂર્છાવસ્થા દૂર કરતી જડીબુટ્ટી, શિવજીના નેત્રમાંથી કામદેવને ભસ્મ કરતાં કિરણો, હજારો યોદ્ધાઓ દ્વારા ધનુષ ઉપાડવાનો અસફળ પ્રયત્ન અને એ જ ધનુષ એકલા શ્રીરામે ઉપાડીને તોડી નાખ્યાની ઘટના, માનવરહિત પુષ્પક વિમાનના પાછા ફરવાની ઘટના, સુવર્ણ લંકા સળગવી અને રાવણને દશાનન કહેવાની વાતમાં કયું રહસ્ય અને વિજ્ઞાન હતું?

તુલસીદાસજીએ જાતે સ્વીકાર કર્યો છે કે, ‘રામચરિતમાનસ’માં ભક્તિ, જ્ઞાન, વિજ્ઞાન અને વૈરાગ્યના વિભાગોનું વર્ણન છે.

પુનિ પ્રભુ કહહું સૌ તત્ત્વ બખાની, જેહીં બિગ્યાન મગન મુનિ ગ્યાની.

ભગતિ ગ્યાન બિગ્યાન બિરાગા, પુનિ સબ બરનહુ સહિત બિભાગા.

રામચરિત માનસમાં છુપાયેલાં આ વૈજ્ઞાનિક તથ્યો અને આજની આધુનિક વૈજ્ઞાનિક શોધખોળોએ મારા મનમાં હલચલ મચાવી દીધી અને રામાયણમાં વિજ્ઞાન શોધવા માટે પ્રેરિત થયો. સામાન્ય જન માનસ રામાયણનો ખરો અર્થ સમજતા જ નથી. કંકાસ કે લડાઈ ઝઘડા થાય તેને ‘રામાયણ’ થઈ એવા રૂઢિપ્રયોગથી સંબોધે છે, પરંતુ તે સાચું નથી. જેવી રીતે ખગોળમાં સૂર્યને ઉત્તરની તરફ જવાની ક્રિયાને ઉત્તરાયણ કહે છે અને સૂર્યને દક્ષિણ તરફ જવાની ક્રિયાને દક્ષિણાયન કહે છે, તેવી જ રીતે મનુષ્યને રામ (મર્યાદા પુરુષોત્તમ રામને સમજવાની) તરફ જવાની ક્રિયાને ‘રામાયણ’ કહે છે.