માયાવી જળકુંભીની માયાજાળ

મનમોહક ફૂલો ધરાવતી જળકુંભી જળાશયોના પાણી ઉપર પોતાનો પથારો પાથરી દે છે. તે જીવસૃષ્ટિ ઉપર ગંભીર જોખમ સર્જે છે. જળકુંભીનો નાશ કરવા માટે ભગીરથ પ્રયત્ન કરવા પડતા હોવા છતાં પરિણામો મળતાં નથી. સાફ કર્યાના થોડા સમયમાં જ ફરી તે જલસ્થાનો ઉપર કબજો જમાવી દે છે. ભુજના દેશલસર તળાવની આખી સપાટી ઉપર જળકુંભી છવાઈ ગઈ છે. નગરપાલિકા દ્વારા એકાદ વખત જળકુંભી કાઢી નાખીને તળાવને સાફ કરવાનો પ્રયોગ કરાયો હતો, પરંતુ થોડા જ સમયમાં ફરી તે રાક્ષસી માયાની માફક તળાવ ઉપર છવાઈ ગઈ.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

જળકુંભીથી શ્રમજીવીઓને રોજગારી મળે, નગરપાલિકાને આવક થાય તેવા પ્રયત્નો કરવા જોઈએ. બંગાળ, ઓરિસા જેવાં રાજ્યોમાં જળકુંભીમાંથી ખાતર, કાગળ, પૂઠાં, સુશોભનની વસ્તુઓ, કાપડ અને સાડી પણ બનાવાય છે. કચ્છમાં આ દિશામાં હજુ કોઈ કામગીરી થઈ નથી, પરંતુ જો આવું કામ થાય તો બિનઉપયોગી અને ઉપદ્રવી જળકુંભી બહુમૂલ્ય બની શકે.

હમીરસર તળાવ ભુજનું હૃદય ગણાય છે, પરંતુ ભુજનું બીજું મહત્ત્વનું તળાવ દેશલસર અણમાનીતું બની ગયું છે. આ તળાવની દેખભાળ કરવામાં નગરપાલિકા ટૂંકી પડે છે, રહેવાસીઓ પણ દુર્લક્ષ કરે છે. ચોથા ભાગના શહેરની ગટરનું પાણી દેશલસરમાં છોડાય છે. તેના કારણે ભરઉનાળે પણ આ તળાવ છલોછલ દેખાય છે. દૂષિત પાણીના કારણે જ જળકુંભી ખૂબ ફૂલે છે. તેનાં પાંદડાં પાણીની સપાટી ઉપર ફેલાય છે, પાણીમાં સૂર્યપ્રકાશ કે હવા-ઑક્સિજન જઈ શકતાં નથી. તેથી પાણીની સજીવસૃષ્ટિ મૃત થઈ જાય છે. ગટરના પાણી તળાવમાં ન આવે, જળકુંભી જડમૂળથી દૂર થાય તે માટે નક્કર આયોજન જરૂરી છે. જોકે, આ કામ ધારીએ તેટલું સહેલું પણ નથી અને સસ્તું પણ નથી. તે થાય ત્યારે ખરું, પરંતુ ત્યાં સુધી જળકુંભીના અન્ય ઉપયોગ શોધી, તેના પર કામ કરી અને શ્રમજીવીઓ પાસે કરાવીને તેમને રોજી મેળવતા અને નગરપાલિકાને વધારાની આવક રળતા કરી શકાય.

એમ કહેવાય છે કે, જળકુંભી ભારતની વનસ્પતિ નથી. બ્રિટિશરો તેને લાવ્યા હતાં. તેના સુંદર જાંબલી રંગનાં ફૂલો મનભાવન હોય છે. મોટાં લીલાછમ પાનો વચ્ચે ઊગેલાં ફૂલો ફ્લાવરવાઝમાં શોભી ઊઠે છે, પરંતુ તેની વેલ ખૂબ જ મોટો ઉપદ્રવ ફેલાવે છે. તે જે જળાશયમાં ઊગે છે તેનું પાણી લીલો ગાલીચો પાથરેલી જમીન જેવું લાગે છે. આ વેલનો ઉપદ્રવ દેશભરનાં જળાશયોમાં જોવા મળે છે. બંગાળ, પૂર્વીય ભારતનાં ઘણાં રાજ્યો, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, અમદાવાદની સાબરમતીમાં પણ તેણે પોતાનું થાણું સ્થાપ્યું છે.