એનાલિસિસ

લોકશાહી પર કેન્દ્રિત કોંગ્રેસનો અભ્યાસપૂર્વકનો અસાધારણ મેનિફેસ્ટો

- સુધીર એસ. રાવલ

રાજનીતિમાં ૧૦ વર્ષ એ કંઈ બહુ લાંબો સમયગાળો ન કહેવાય, આમછતાં કોંગ્રેસ છેલ્લા એક દસકાથી કેન્દ્રમાં સત્તાની બહાર છે અને મોટા ભાગનાં રાજ્યોમાં પણ સત્તા ગુમાવતી રહી છે, એટલે રાજકીય વર્તુળોમાં એવો પ્રશ્ન જરૂર ચર્ચાતો રહે કે કોંગ્રેસ હવે ફરી બેઠી થઈ શકશે કે કેમ? અલબત્ત, કોંગ્રેસનું ફિનિક્સ પક્ષી જેવું છે. ગ્રીક માન્યતા અનુસાર ફિનિક્સ પક્ષી વિષે કહેવાય છે કે તે રાખમાંથી ફરી સજીવન થઈ ઊડવા લાગે છે! ભૂતકાળમાં કોંગ્રેસ પરાજિત થઈને ધમાકાભેર ફરી સત્તા પર આવી હોય તેવા અનેક દાખલાઓ ઇતિહાસમાં મોજૂદ છે. કોંગ્રેસની વિચારધારા એ આઝાદીના આંદોલનથી લઈ દેશના કાયાકલ્પ અને ૭૫ વર્ષની પ્રગતિની અમરગાથામાં એક કેન્દ્રવર્તી પરિબળ તરીકેની ભૂમિકામાં સતત હોવાથી જ અનેક અવરોધો, અપપ્રચાર અને પડકારો વચ્ચે પણ આ દેશમાં કોંગ્રેસનું સન્માન હજુ અખંડ છે. ઘણીવાર એવું લાગે છે કે કોંગ્રેસ તેના નેતાઓથી નહિ, પરંતુ દેશના કરોડો મતદારોની નિષ્ઠા પર ટકી રહેલી છે. આંકડાઓ પણ આ હકીકતને સમર્થન આપે છે. નવી લોકસભાની ચૂંટણી માટેનો કોંગ્રેસનો મૅનિફેસ્ટો વાંચતા એ જ વિચાર વધુ પ્રબળ બને છે.

મૅનિફેસ્ટો એટલે એક પ્રકારની બાંહેધરી આપતો પ્રસ્તાવ. તેને મૅનિફેસ્ટો કહો, સંકલ્પપત્ર કહો, વચનપત્ર કહો, શપથપત્ર કહો કે ન્યાયપત્ર કહો, રાજકીય પક્ષો દ્વારા જનતા-જનાર્દનને ચૂંટણી સમયે ખાત્રી આપવાની આ રીત છે કે પોતે જીતશે તો શું કામ કરશે. રાજકીય વિશ્લેષક હોવાના નાતે મારો રસ આ વિષયમાં પહેલેથી જ વિશેષ રહ્યો છે. કોંગ્રેસ, જનસંઘ, ભારતીય જનતા પક્ષ જેવા મુખ્ય પક્ષોનો મૅનિફેસ્ટો માટેનો ટ્રૅકરેકર્ડ અને તેના પર તુલનાત્મક અભ્યાસ કરવામાં મને આજ સુધી ખાસ્સી રુચિ રહી છે, એટલે ગયા અઠવાડિયે નવી દિલ્હીમાં કોંગ્રેસે આગામી લોકસભા ચૂંટણી માટેનો તેનો મૅનિફેસ્ટો ‘ન્યાયપત્ર-૨૦૨૪' શીર્ષક હેઠળ રજૂ કર્યો, ત્યારે આશ્ચર્ય સાથે આનંદ પણ થયો કે વર્તમાન રાજકીય વાતાવરણમાં કોઈ પક્ષ એવું સાહસ કરી શકે છે કે તેના ન્યાયપત્રમાં પક્ષના હિત કરતાં દેશના હિતને વધારે મહત્ત્વ આપીને ચૂંટણી સમયે લાંબા ગાળાની તેની ભાવિ રણનીતિ રજૂ કરી રહ્યો છે.

મહત્ત્વનું શું છે, કોંગ્રેસના ન્યાયપત્રમાં?