કારગિલની શાંત પહાડી પર દગાખોરીની આગ

શાંતિનો સંબંધ બંધાઈ રહ્યો હતો અને લડાખના પર્વતો પર બરફ પીગળી રહ્યો હતો ત્યારે ભારતીય સરકાર અને સેનાને ગાફેલ રાખી પાકિસ્તાને કારગિલ અને એની આસપાસની નિયંત્રણરેખા ઉવેખી ભારતમાં ઘૂસણખોરી કરી. આશરે અઢી મહિના બાદ પાક સેનાએ ઊભી પૂંછડીએ ભાગવું પડ્યું. જો કે એ પહેલાં સરહદની બન્ને બાજુ જવાનોની ભારે ખુવારી થઈ. ઑપરેશન વિજય’ને પચ્ચીસ વર્ષ પૂરાં થવામાં છે ત્યારે ‘ચિત્રલેખા’ તાજા કરે છે કારગિલ યુદ્ધના આંખેદેખ્યા હાલનો પ્રથમ મણકો.

- હીરેન મહેતા

૧૯૯૯નો મે મહિનો. જમ્મુ-કશ્મીર અને લડાખના ઉત્તુંગ પર્વતો પર સામાન્ય રીતે આ દિવસોમાં બરફ પીગળવાની શરૂઆત થાય. પહાડો શું, આમ તો ઘણોખરો વિસ્તાર બરફથી છવાયેલો હોય એટલે મોટા ભાગના રસ્તા પણ બંધ હોય. સામાન્ય જીવન જ જાણે થંભી ગયું હોય.

જમ્મુ-કશ્મીરમાં આતંકવાદ શરૂ થયો ત્યારથી પાકિસ્તાન સાથેની સરહદે અને નિયંત્રણરેખા (લાઈન ઑફ કન્ટ્રોલ-એલઓસી) પર તો ચોવીસ કલાક અને ત્રણસો ને પાંસઠ દિવસ લશ્કર કે જુદાં જુદાં અર્ધ-લશ્કરી દળોનો પહેરો સમજો કે ફરિજયાત છે, પણ લડાખમાં એવું નહીં. ત્યાંના પર્વતો કશ્મીરના પ્રમાણમાં વધુ ઊંચા અને ઠંડી પણ એટલી કે કોઈ રહી ન શકે. આ જ કારણે જમ્મુ-કશ્મીરના પુંચ, ઉરી, કુપવારા, વગેરે વિસ્તારોની સરહદી પહાડીઓ પર કડકડતા શિયાળામાં સુદ્ધાં ભારત અને પાકિસ્તાન બન્નેના સૈનિકો તહેનાત હોય, પરંતુ લડાખ એરિયામાં એવો વણલખ્યો નિયમ કે નવેમ્બરમાં બરફ પડવાનું ચાલુ થાય એટલે પર્વતની ટોચે બંકર બાંધીને રહેતા બન્ને દેશના સિપાહી પોતપોતાની તરફ નીચેની છાવણી કે બેઝ કૅમ્પમાં આવી જાય. છએક મહિના પછી એટલે કે એપ્રિલ-મે મહિનામાં બરફ પીગળે એટલે પાછા પર્વત ચડી પોતાની પોઝિશન લઈ લે.

એ પહેલાં આરઓપી એટલે કે રોડ ઓપનિંગ પાર્ટી તરીકે ઓળખાતી લશ્કરની ટુકડીના જવાનો રસ્તા અને પર્વત તરફ જતી કેડીઓ પરનો બરફ દૂર કરે, ઑલ ઈઝ વેલ અર્થાત્ સબ સલામત હોવાનો સંકેત આપે એ પછી બીજા સૈનિકો છ મહિનાની સામગ્રી લઈને પર્વતો ચડવાનું શરૂ કરે.

કારગિલ યુદ્ધ ક્યાંથી ક્યાં સુધી? શ્રીનાથી લેહ તરના રસ્તે ઝોઝિ લા (ઘાટ) વટાવી આાળ વધીએ ત્યાં આવે મુશ્કોહ વૅલી. ત્યાંથી છેક બટાલિક અને ટુટુંક સુધી પાક સેનાએ ઘૂસણખોરી કરી એ દર્શાવતું ‘ચિત્રલેખાનું જૂન, ૧૯૯૯નું ગ્રાફિક.