કૃત્રિમ બેટ બન્યા સુરખાબના સ્વર્ગ

કચ્છના રણમાં જ્યાં પાણી ભરાય છે તે વિસ્તારમાં વનખાતાએ કૃત્રિમ બેટ બનાવ્યા છે. સારા વરસાદના પગલે નવા બેટ પર ગ્રેટર અને લેસર ફલેમિંગોએ પોતાની પસંદગી ઉતારી છે. અહીં તેઓએ ઈંડાં મૂક્યાં છે અને બચ્ચાં પણ બહાર આવ્યાં છે. ફ્લેમિંગો સિટી તરીકે વિખ્યાત હંજ બેટ પર તો સુરખાબોએ માળા બનાવ્યા જ છે, પણ પાણીનું સ્તર બદલાતાં માળા માટે અન્ય જગ્યાઓ પર બનાવેલા કૃત્રિમ બેટ પર પણ પસંદગી ઉતારી છે.

- સુચિતા બૌઘાણી કનર

અનેક નૈસર્ગિક આપદા વેઠતું કચ્છ કુદરતના અનેક વરદાન પણ પામ્યું છે. અહીંની પક્ષી સૃષ્ટિ આવા વરદાનો પૈકીની જ એક છે. આ વિસ્તારમાં જોવા મળતું પક્ષીઓનું વૈવિધ્ય ભાગ્યે જ ક્યાંય જોવા મળે. કચ્છમાં ૪૦૦થી વધુ જાતનાં પક્ષીઓ જોવા મળે છે. તેમાંથી ઘણાં પક્ષીઓ સ્થળાંતર કરનારા પણ હોય છે. ગુજરાતના રાજ્ય પક્ષી તરીકેનું બહુમાન મેળવનારું સુરખાબ – ફ્લેમિંગો પણ કચ્છનું છે તેમ કહી શકાય, કારણ કે તે પ્રજનન માટે કચ્છના રણમાં આવેલા બેટ પર માળાઓ બનાવે છે. અહીં જ તેમનાં બચ્ચાં જન્મે છે. કચ્છનું મોટું રણ એ દક્ષિણ એશિયામાં સુરખાબની એકમાત્ર પ્રજનન ભૂમિ છે. ફ્લેમિંગો સિટીએ વિશ્વપ્રસિદ્ધિ મેળવી છે. આ પક્ષીઓને અહીં વધુ ને વધુ અનુકૂળ વાતાવરણ મળે અને તેઓ વધુ સંખ્યામાં પ્રજનન કરે તે હેતુથી કચ્છનું વનતંત્ર પણ સક્રિય છે. વનતંત્ર દ્વારા કૃત્રિમ, નાના બેટ બનાવાયા છે. જ્યાં આ વર્ષે ફ્લેમિંગોએ પ્રજનન કર્યું છે અને બચ્ચાં મોટાં પણ થયાં છે. માનવીએ આપેલી આ સહાયને સુરખાબોએ સહર્ષ સ્વીકારી હોવાનું લાગે છે.

જે વર્ષે સારો વરસાદ પડે અને કચ્છના રણમાં પાણીનો ભરાવો થાય તે વર્ષે સુરખાબ મોટી સંખ્યામાં પ્રજનન માટે રણમાં પહોંચી જાય છે. ગ્રેટર ફ્લેમિંગો હંજબેટ કે અંડા બેટ નામથી ઓળખાતા બેટ પર કાદવમાંથી માળા બનાવીને ફ્લેમિંગો સિટી રચે છે. મોટા રણમાં દરિયાનું પાણી ભરાય છે. તેમાં વરસાદના મીઠા પાણીનો ઉમેરો થાય છે. આમ ખારું અને મીઠું પાણી ભેગું થઈને પાણીમાં અમુક માત્રાની ખારાશ નિર્માણ થાય છે. આવી સ્થિતિમાં પાણીમાં પ્લેન્કટોન નામની જીવાત અને લીલનું ઉત્પાદન વધે છે. જે સુરખાબનો ભાવતો ખોરાક છે. સુરખાબ નગરીમાં જ્યારે આવી સ્થિતિ સર્જાય છે ત્યારે લાખોની સંખ્યામાં ફ્લેમિંગો ત્યાં પહોંચી જાય છે અને પ્રજનન દ્વારા વંશવેલો આગળ વધારે છે.