સૂર્યને ADITYA L - 1ના નમસ્કાર

અમદાવાદના એસ્ટ્રોનોમર તન્મય વ્યાસ ‘અભિયાન’ સાથેની મુલાકાતમાં આદિત્ય-L-1ની રચના અને કામગીરી વિશે વિસ્તૃત જાણકારી આપે છે

- પ્રિયંકા જોષી

હજુ ચંદ્રયાનના સફળ અવતરણનો વિજયઘોષ એકધારો સંભળાતો હોય, ત્યાં તો આદિત્ય -૧ સૂર્ય તરફની સફરે નીકળી પડે ત્યારે મુખેથી સરી જ પડે – ‘જય હો’. તન્મયભાઈ આ જુસ્સાથી જ વાતચીતની શરૂઆત કરે છે. તેમના શબ્દોમાં નરી મુગ્ધતા નહીં, પણ વર્ષોના અનુભવનું ગાંભીર્ય પણ સંભળાય છે.

શ્રીહરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી લૉન્ચ થનાર PSLV C57 સાથે ADITYA L-1 મિશન દ્વારા ભારત એક નવો ઇતિહાસ રચવા જઈ રહ્યું છે.

ADITYA L-1 મિશનની વાત કરતાં તન્મય વ્યાસ તેની રચના, લાક્ષણિકતા અને ઉપયોગિતા વિશેની માહિતી આપે છે. ચંદ્રયાનની સફળતા બાદ આદિત્ય સાથે લોકોની ઘણી અપેક્ષાઓ જોડાઈ ગઈ છે, પરંતુ આ અપેક્ષાઓ ભારણ નહીં, ભાથું સિદ્ધ થશે એવો વિશ્વાસ દર્શાવતાં કહે છે કે – આ મિશન એક નવું કિરણ, નવી ઉમેદ લઈને આવ્યું છે. આજ સુધી આપણે અન્યો પાસેથી મેળવેલા ડેટા પર નિર્ભર હતા, પરંતુ હવે એવું નહીં બને. CHANDRAYAAN-3 અને M0Mની સફળતા પછી ADITYA L-1 વિશે કોઈ શંકા નથી.

પૃથ્વીથી સૂર્યનું અંતર ૧૫ કરોડ કિ.મી. જેટલું છે. આ મિશનના પ્રારંભિક તબક્કે તેનું નામ માત્ર ADITYA હતું, કારણ કે તે એક જ પૅલૉડ સાથે પૃથ્વીથી ૮૦૦ કિ.મી.ના અંતરે ભ્રમણ કરવાનું હતું, પરંતુ ૨૦૧૬-૧૭માં બજેટમાં વધારો થતાં હવે તે સાત પૅલૉડ સાથે Lagrange point1 - L1 એટલે કે પૃથ્વીથી ૧૫ લાખ કિ.મી. દૂર જવાનું છે. આ પોઇન્ટ પર તેને કોઈ પણ ગુરુત્વાકર્ષણ પ્રભાવિત નહીં કરે. ત્યાંથી તે પ્લૅનેટરી મૅગ્નેટિક ફિલ્ડનો સ્ટડી કરશે. આજથી અંદાજે ૧૦૯ દિવસે તે પોતાની નિશ્ચિત ભ્રમણકક્ષા મેળવી લેશે.

સૂર્યનાં જુદાં-જુદાં આવરણો વિશે જણાવતાં તન્મયભાઈ કહે છે કે - સૂર્યની મધ્યે તાપમાન ૫૦ મિલિયન સેલ્સિયસ છે. સપાટી પર આવતાં આ તાપમાન ૫૦૦૦ સેલ્સિયસ જેટલું થઈ જાય છે, પરંતુ તેની બહાર એક ઍટમોસ્ફિરિક લેયર આવેલું છે, જેનું તાપમાન ૨ મિલિયન સેલ્સિયસ છે. તેને croona એટલે કે આભામંડળ કહે છે. તેનું તાપમાન આટલું વધારે શા માટે છે એ રહસ્ય છે. એ વિશેનાં સંશોધનોમાં ADITYA L-1 મહત્ત્વપૂર્ણ સાબિત થશે.