બન્નીનાં ઘાસિયાં મેદાનો બનશે ચિત્તાના જન્મના સાક્ષી

ભારતમાંથી નામશેષ થયેલા ચિત્તાને ફરી વસાવવાના પ્રયાસો ચાલુ છે. મધ્યપ્રદેશ ના કુનો નેશનલ પાર્કમાં નામિબિયા દેશના ચિત્તા અત્યારે મુક્તમને વિચરી રહ્યા છે. ત્યારે ચિત્તાની સંખ્યા વધારવાના પ્રયાસરૂપે કચ્છના બન્ની વિસ્તારનાં ઘાસિયાં મેદાનોમાં તેમનું બ્રિડિંગ સેન્ટર બનાવવાની યોજનાને લીલીઝંડી આપવામાં આવી છે. ભૂતકાળમાં ઈ.સ. ૧૮૩૮ સુધી કચ્છમાં ચિત્તા વિચરતા હતા. હવે ફરી કચ્છની ધરતી ઉપર ચિત્તા દેખાશે તેવી શક્યતા ઊભી થઈ છે.

અલગ-અલગ -અલગ પ્રકારનું પર્યાવરણ, તાપમાન ધરાવતા વિશાળ ભારત દેશમાં સજીવ સૃષ્ટિ પણ ભારે વૈવિધ્યપૂર્ણ છે. સિંહ, વાઘ જેવાં મોટાં માંસાહારી પ્રાણીઓથી માંડીને સસલા, હરણા જેવાં તૃણાહારી પ્રાણીઓ પણ જોવા મળે છે. જોકે અત્યાર સુધી વન્ય પ્રાણીઓના સંરક્ષણ અને સંવર્ધન પ્રત્યે જોઈએ તેવું ધ્યાન અપાયું ન હતું. તેના કારણે અનેક સજીવો નામશેષ થયા છે અથવા થવાની કગાર ઉપર છે. જૈવવૈવિધ્ય જાળવી રાખવા, કુદરતની શૃંખલા જળવાઈ રહે તે માટે તેમનું અસ્તિત્વ ટકી રહે તે માટે પ્રયત્ન કરવા જરૂરી બન્યા છે. વિશ્વનું સૌથી વધુ ઝડપે દોડનારું વન્ય પ્રાણી ચિત્તા એક જમાનામાં ભારતમાં રુબાબથી વિચરતું હતું, પરંતુ તે માનવીય અવિચારીપણાનો ભોગબનીને નામશેષ થઈ ગયું છે. બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન રાજામહારાજાઓ દ્વારા થયેલા બેફામ શિકારનો તે ભોગ બન્યા હતા. આ ઉપરાંત છેલ્લા થોડા દાયકાથી ઘટતાં જંગલો, ઘટતી રહેઠાણની જગ્યા અને શિકારનાં પ્રાણીઓની સંખ્યા, વધેલી પશુપાલકોની સંખ્યા પણ ચિત્તા નામશેષ થવા માટે જવાબદાર છે.

એશિયાઈ ચિત્તા માત્ર ઈરાનમાં જ છે. તે પણ માત્ર બે અંકી વર્ષ સંખ્યામાં.  ૨૦૨૨માં ૧૨ જ હતા અને વર્ષ ૨૦૨૩માં તેની સંખ્યા ૩૦થી ૪૦ હોવાનું નોંધાયું છે. હવે ફરી વખત ભારતમાં ચિત્તાના સંવર્ધન માટે સરકાર પ્રયત્ન કરી રહી છે.

જોકે એશિયાઈ ચિત્તાની સંખ્યા ખૂબ જ ઓછી હોવાના કારણે તેનું પુનર્વસન ભારતમાં કરી શકાય તેમ નથી. આથી દક્ષિણ આફ્રિકાના દેશ નામિબિયાથી આફ્રિકન ચિત્તા લાવીને તેને મધ્યપ્રદેશના કુનો અભયારણ્યમાં ઉછેરવા, વસાવવા પ્રયત્ન થઈ રહ્યો છે. જે ચિત્તાઓ આવ્યા છે તેમાંથી ઘણાનાં મોત થયા છે, પરંતુ તે ઘટના કુદરતી હોવાનું નિષ્ણાતો માને છે. કોઈ પણ સજીવને તેના કુદરતી આવાસથી બીજી જગ્યાએ વસવા માટે સ્થિર થવામાં ૩-૪ પેઢીનો સમય તો લાગતો જ હોય છે. કુનો અભયારણ્ય પછીના બીજા તબક્કામાં નિષ્ણાતોની દેખરખ હેઠળ બંધ આવાસમાં પ્રજનન (કેપ્ટિવ બ્રિડિંગ) કરાવવા પ્રયત્ન થઈ રહ્યા છે. જે માટે કચ્છના બન્ની પ્રદેશ ઉપર પસંદગી ઉતારાઈ છે. બન્નીનાં ઘાસિયાં મેદાનમાં ચિત્તાના સંરક્ષણ અને સંવર્ધન માટેના રાજ્ય સરકારના પ્રોજેક્ટને કેન્દ્ર સરકારના પર્યાવરણ મંત્રાલયે મંજૂરી આપતાં હવે કચ્છમાં ચિત્તાનાં પાવન પગલાં થઈ શકશે. આ માટે ઘડીઓ ગણાઈ રહી છે. આ પ્રોજેક્ટનો ફાયદો કચ્છમાં એક મોટા ઉદ્યોગની જેમ ઊભરી રહેલા પ્રવાસનને પણ થશે.