ચર્નિંગ ઘાટ

દવાની વિદેશી કંપનીઓનાં કારનામાં

- ગૌરાંગ અમીન

ફાર્માસ્યુટિકલ ફ્રોડ ત્યારે રચાય છે જ્યારે કોઈ ફાર્માસ્યુટિકલ કંપની ગેરકાયદેસર કાર્ય સાથે સંકળાય. દવા કે સારવારની આસપાસ સ્વાસ્થ્ય, દર્દી, મેડિકલ ઇન્સ્ટૉરન્સ કે તે સંબંધિત નિયત કામમાં નકારાત્મક બને તેવા કપટમાં સક્રિય હોવું કે જોડાયેલા હોવું એટલે ફાર્મા ફ્રોડ. સાદી ભાષામાં ફાર્મા કંપની પૈસા કમાવામાં હેલ્થ એવમ પેશન્ટ જોડે રમત રમે અને તેની તેને જાણ હોય ત્યારે તે ફ્રોડ કરે છે તેવું કહેવાય. સાવ સામાન્ય ઉદાહરણ તરીકે સમજવું હોય તો, કોઈ દવાની કંપની દવાના નામ પર એવી ચીજ વેચે જે ખરેખર દવા ના હોય. પેકિંગ, ઍડવર્ટાઇઝિંગ કે માર્કેટિંગ ખોટી યા ભ્રામક દોરવણી આપે તો પણ ફ્રોડ કહેવાય.

ઉસ્તાદી કરીને અમુક સાચી વાત છુપાવે અને તમુક સાચી વાત ભેળસેળ સાથે રજૂ કરે તો છેતરપિંડી કહેવાય. ભાવતાલના નિયમોનો ભંગ થતો હોય તો દગો કહેવાય. કાનૂની રીતે ફાર્માસ્યુટિકલ ફ્રોડની વ્યાખ્યા ઘણી લાંબી, પહોળી અને ઊંડી થઈ શકે. આ સાથે એ તો ખરું જ કે છીડે ચઢે એ ચોર, કોર્ટમાં ફ્રોડ પુરવાર થાય એ જ ફ્રોડ. ભારતમાં ઘણાંને એવું હોય છે કે આપણે ત્યાં દવાના કારોબારમાં કે મેડિકલ સેક્ટરમાં બહુ ખોટું થાય છે. વાસ્તવિકતા જાણીએ તો ખ્યાલ આવે કે પશ્ચિમમાં અને ખાસ કરીને અમેરિકામાં સાબિત થયેલા ફાર્માસ્યુટિકલ ફ્રોડ અતિ વિકરાળ છે.

સેલ્ફિન કોર્પોરેશન અમેરિકાની ફાર્મા કંપની છે, કૅન્સર અને ઇમ્યુનોલૉજી અંગેની દવાઓ બનાવે છે. સોળ-સત્તર બિલિયન ડૉલર્સની કંપની હશે. ૨૦૧૭માં એક સિવિલ કેસમાં અમેરિકન કોર્ટે સેલ્ફિનને ૨૮૦૦૦૦૦૦૦ ડૉલર્સ દંડમાં ચૂકવવા આદેશ આપ્યો. આવી જાયન્ટ કંપનીઓ સામે કોર્ટમાં કેસ કરવો અને લડવો એ બહુ મોટું કામ છે. કોર્ટ બહાર બંધબારણે કે ઓન સિક્રેટ પેપર ચૂકવાતા ડૉલર્સ અલગ હોય. કોર્ટે ‘ઑફ લેબલ માર્કેટિંગ’, ‘કિકઍક્સ’ અને ‘મેડિકૅર ફ્રોડ’ સંબંધિત કંપનીને દોષી કરાર આપી. ‘ઑફ લેબલ માર્કેટિંગ’ એટલે સરકારે દવાના જે ઉપયોગ માટે પરવાનગી આપી હોય તેનો ભંગ કરવો. ‘કિકઍક્સ' એટલે દવા પ્રિસ્ક્રાઇબ કરવા કોઈ પ્રકારનું મહેનતાણું આપવું કે દર્દીને અમુક સર્વિસ આપનારને ત્યાં મોકલવો. ‘મેડિકૅર ફ્રોડ' એટલે પૅમેન્ટ મેળવવાની લાયકાત ના હોય તો પણ મેળવવું અથવા યોગ્યતા હોય તેથી વધુ મેળવવું.