માનું મોટું ઉત્તરદાયિત્વ એટલે વિશ્વને યોગ્ય નાગરિકો આપવા!

એક માતામાં સો શિક્ષકની ગરજ સરે એટલી સંભાવનાઓ હોય ત્યારે એ માતાઓ સંતાનને કેવી રીતે ઘડી શકે એની એક નાનકડી માર્ગદર્શિકા જેવું કાવ્ય હિન્દીની નવી પેઢીની કવયિત્રી કવિતા કાદમ્બરીએ લખ્યું છે. પોઢજો રે, મારા બાળ !  પોઢી લેજો પેટ ભરીને આજ—  કાલે કાળાં જુદ્ધ ખેલાશેઃ સૂવાટાણું ક્યાંય ન રે’શે. આજ માતાજીને ખોળલે રે તારાં માથડાં ઝોલે જાય તે દી' તારે શિર ઓશીકાં મેલાશે તીર-બંધૂકા.

- મિલી મેર

કવિ પ્રદીપના શબ્દોમાં કહીએ તો ભારતના મોટા હિસ્સા પર પોતાનું શાસન જમાવી દેનાર ‘મુઘલો કી તાકાત જિસને તલવારો પે તોલા થા' એ શિવાજી નાનકડા બાળ હશે અને જ્યારે એને નીંદર નહિ આવતી હોય ત્યારે માતા જીજાબાઈ બાળક શિવાને હાલરડામાં કેવા સંસ્કાર ઘોળી ઘોળી પાયા હશે, એની એકદમ યથાયોગ્ય સંકલ્પના કરતું આ ‘શિવાજીનું હાલરડું' ઝવેરચંદ મેઘાણીએ કેવું અદ્ભુત લખ્યું છે. જાણે એક એક પંક્તિમાં જીજાબાઈ જેવી ઝુઝારું માતાના મનોભાવો ઝીલાયા છે.

આવાં હાલરડાં કે આવા બાળ સંસ્કાર કે આવી માતા વિશે વિચારીએ તરત પેલી પંક્તિ યાદ આવે કે, ‘જે કર ઝુલાવે પારણું એ જગત પર શાસન કરે.' જગત પર જે કોઈ વ્યક્તિઓ કે વિચારો રાજ કરતાં હોય છે, મૂળ તો માતાના ખોળામાંથી આવે છે. કોઈ પણ માણસ ગમે તેટલો મોટો થઈ જાય, પણ એના માનસમાં બાળપણમાં માતાએ કરેલ ઉછેર અને આપેલ વિચાર રહે જ છે.

એક રીતે જોઈએ તો આટઆટલા જુદાજુદા પડકારો વચ્ચેય જગત જીવવા જેવું રહે છે, તો એમાં મોટા ભાગની માતાઓએ એમનાં સંતાનોમાં સિંચેલ સંસ્કારોનો મોટો ફાળો છે.