દરરોજ સાવજનાં દર્શન થાય એટલે.. હે જી અમારે તો દિન દિન દિવાળી

દિવાળીના દિવસોમાં જ્યાં જવા ધસારો થાય છે એવા ગીરના નેસમાં વસતી તથા લોકસંસ્કૃતિને સાચવીને બેઠેલી પ્રજાનાં કેવાં હોય છે જીવન, કેવીક છે એમની પરંપરા, કેવી રીતે ઊજવે છે એ દિવાળી જેવા તહેવારો? હાલો, નૂતન વર્ષે ગાંડી ગીરના લોકો સાથે માણીએ તહેવારોની મોજ..

- દેવેન્દ્ર જાની

જાણીતા લેખક ધ્રુવ ભટ્ટની અકૂપાર નવલકથામાં એક કહેવત છેઃ ગીરમાં ગર મા અને ગર તો ડર મા.. ગીર અને એની આસપાસ નેસડામાં વસતી પ્રજા બિલકુલ એ જ પ્રકારે હિંસક પશુઓ સાથે રહીને નિર્ભય જીવન જીવે છે. આમાં મુખ્યત્વે તો માલધારી હોય છે. ગીર અને એની ખમીરવંતી પ્રજાના પોતીકાપણાનો પરિચય આપતા બે શબ્દો છે: ખમ્મા ગીરને.. જેમનાં જીવન જ પર્યાવરણ, પશુઓ અને પરિવારની સાથે વણાયેલાં છે એવા ગીરની પ્રજાની એક અનોખી જીવનશૈલી છે. દુનિયાભરમાંથી લોકો ગીરમાં ભલે આવે, પણ ગીરના લોકો તો એમની પોતાની એક અલગ દુનિયામાં જ જીવતા હોય છે. ખળખળ વહેતાં નદી-નાળાં, સાવજની ડણક અને ઘેઘૂર જંગલ એ જ જેમનાં જીવનનાં અંગ બની ગયાં છે એવા ગીરના લોકો માટે તહેવારોની ઉજવણી કોઈ શહેરી વિસ્તારોની જેમ આંખોને આંજી દે એવી નથી હોતી, પરંતુ સાદગીપૂર્ણ હોય છે. આ લોકો કુદરતના ખોળે પોતાની મોજમાં દિવાળીના તહેવારો ઊજવે છે.

સમયચક્રની સાથે ગીરમાં નેસ નાબૂદ થતા ગયા. દેશ સ્વતંત્ર થયો ત્યારે આશરે ૩૦૦૦ નેસ હતા, ૧૯૭૧માં ૧૨૯ નેસ હતા. અત્યારે વન વિભાગના ચોપડામાં સત્તાવાર ૫૪ નેસ બોલે છે. ગીરના સાવજ સાથે જેમનાં જીવન જોડાયેલાં છે એમણે જ ગીર છોડવું પડી રહ્યું છે એનાં સરકારી કારણો અલગ છે, પણ માલધારીઓ માટે સિંહ પ્રાણ કરતાં પણ વહાલા હોય છે. આના દાખલા ગીરનાં ગામડે ગામડે સાંભળવા મળે છે.

જંગલ વચાળે લાકડાં અને પાંદડાં-ડાળખીની મદદથી કાચાં ઘર તૈયાર કરી એની પર ગારનું લીંપણ કરવામાં આવ્યું હોય એ છે નેસ. દિવાળીમાં અહીં ઝાઝી ઝાકમઝોળ ન હોય, પણ દીવાબત્તી અને દરવાજે ચાકળા કે રંગોળીથી પર્વનો મીઠો આવકારો તો હોય જ... અને હા, મહેમાનો માટે આવા ઢોલિયા પાથરવામાં આવ્યા હોય.

પશુપાલન એ અહીં વસતા લોકોનો મુખ્ય વ્યવસાય છે. જો કે દિવાળી જેવા તહેવાર વખતે માલધારીઓ દૂધ વેચતા નથી. વધેલા દૂધમાંથી પેંડા કે ખીર બને.