આઝાદીની ચળવળ અને વિજ્ઞાન - હેન્ડ ટુ હેન્ડ

આ દુનિયામાં સતત નવા અને જીવનને સરળ બનાવે તેવા વૈજ્ઞાનિક આવિષ્કાર થતાં રહેવા અનિવાર્ય છે. એ દિશામાં ભારત પણ ૨૦મી સદીથી પ્રગતિશીલ રહ્યો છે. એક તરફ સ્વતંત્રતાની લડત અને બીજી બાજુ દેશ માટે વિજ્ઞાન ક્ષેત્રે કાઠું કાઢવાની આપણા યુવા વૈજ્ઞાનિકોની જદ્દોજિહાદ તે સમયે ખરેખર સાહસિક હતી!

ડો. મિતાલી સમોવા

હજારો વર્ષોથી ભારત દેશ વિજ્ઞાન અને સંશોધન ક્ષેત્રે અગ્રેસર રહ્યો છે. વૈદકમાં આયુર્વેદ, એસ્ટ્રોનોમીમાં ભારતીય જ્યોતિષીય ગણતરીઓ, મંદિરો અને મહાલયોની રચનામાં અદ્ભુત એન્જિનિયરિંગ, વેધશાળાઓ, હથિયારો, ચેસ જેવી રમતોમાં ભારતીય બુદ્ધિધન અકલ્પનીય શોધોનું પ્રણેતા બનેલું છે તે સર્વવિદિત હકીકત છે. છેલ્લી કેટલીય સદીઓમાં ભારત દેશ પર અવિરત ચાલતાં રહેલાં આક્રમણ અને રાજકીય અસ્થિરતાના સમયગાળામાં સંશોધનોનો દૌર જાણે અટકી પડેલો. ગુલામીના પંજામાં જકડાયા પછી જાણે ભારતીય બુદ્ધિધને મૌલિક સંશોધન કરવાનો આત્મવિશ્વાસ ગુમાવી દીધેલો, પરંતુ વીસમી સદીમાં ઘણા બધા નવયુવાનોએ પોતાની ખુમારી અને જ્ઞાનથી વિશ્વને અચંબિત કરતી ઘટનાઓ ઘટિત કરી ત્યારે વિશ્વને ફરી આપણી ક્ષમતાનો પરચો મળ્યો. આજે તો પરિસ્થિતિ એ છે કે અમેરિકામાં આપણા પ્રોફેશનલોનો દબદબો છે, પરંતુ આપણે આટલા કોલર ઊંચા રાખીને ફરી શકીએ તે દિવસ અચાનક નથી આવ્યો. આ સ્થાને આપણને પહોંચાડવાવાળા ઘણાબધા વૈજ્ઞાનિકો અને બુદ્ધિજીવીઓએ પોતાના સમયે સાવ ટાંચાં સાધનો સાથે શ્રેષ્ઠ પરિણામો મેળવીને આપણને આ બહુમાન મેળવવા લાયક બનાવ્યા છે.

એક તરફ દેશમાં આઝાદીની ચળવળ ચાલતી હતી. ગરીબી અને સામ્રાજ્યવાદી ભારતના કારીગરો-ખેડૂતોનું બ્રિટનનું મૂડીવાદી શોષણ તેની ચરમસીમાએ હતું. તેવામાં યુવા વૈજ્ઞાનિકો પોતાના તરફથી શક્ય પ્રયત્ન કરીને ભારત દેશને નવા ઊભરતા મોડર્ન સાયન્સની દ્રષ્ટિએ પણ સર્વોચ્ચ સ્થાન અપાવવા મથી રહ્યા હતા. આવી જ કેટલીક હેન્ડ ટુ હેન્ડ આગળ-પાછળ ઘટેલી ૩ યુગપરિવર્તનીય ઘટનાઓને આપની સમક્ષ રજૂ કરું છું.

સ્વરાજ બિલ અને ડો. સુબ્બારાવ