પાણીના અભાવ, ઘાસની અછત વચ્ચે ઢોરની ભૂખ ભાંગતું ‘એલિફન્ટ'

શિયાળો ઊતરતાં જ કચ્છમાં ઘાસચારાની તંગી સર્જાય છે. અનેક પશુપાલકો ઉનાળામાં હિજરત કરવા મજબૂર થઈ જાય છે, ત્યારે હવે પશુપાલકો અને ધરતીપુત્રોએ પશુઓની ભૂખ ભાંગવા માટે આ સંકટનું નિવારણ શોધી કાઢ્યું છે. એવી તે કેવી ખાસિયતો છે કે ખેડૂતો અને પશુપાલકો ‘એલિફન્ટ' તરીકે પણ ઓળખાતા નેપિયર ઘાસ ઉપર પસંદગી ઉતારી રહ્યા છે?

- સુચિતા બોઘાણી કનર

કચ્છમાં પશુપાલન મુખ્ય વ્યવસાય હોવા છતાં વરસાદની અનિયમિતતાના કારણે શિયાળો ઊતરતા કે ઉનાળાની શરૂઆતમાં જ અનેક પશુપાલકોને ઘાસ અને પાણીની શોધમાં હિજરત કરવી પડે છે. હિજરત એ જાણે અંતરિયાળ વિસ્તારના પશુપાલકો માટે નિયતિ બની ગઈ હોય તેવી સ્થિતિ છે. આ સ્થિતિમાં નર્મદાનાં નીર અને બારે માસ ઘાસની ઉપલબ્ધિ જ પરિવર્તન લાવી શકે તેમ છે. નર્મદાનાં નીર અત્યારે માંડવી તાલુકા સુધી ભલે પહોંચી રહ્યા હોય, પરંતુ અબડાસા, લખપત અને નખત્રાણા તાલુકો તેનાથી વંચિત છે. જ્યાં પશુપાલન સૌથી વધુ થાય છે તે ભુજ તાલુકાના બન્ની વિસ્તારની સ્થિતિ પણ તેનાથી વેગળી નથી. ત્યારે ઘાસનો એક પ્રકાર આ મુશ્કેલી દૂર કરવા માટે ઉપલબ્ધ બન્યો છે. નેપિયર પ્રકારનું ઘાસ એક વખત વાવ્યા પછી લાંબા સમય સુધી ઉત્પાદન આપે છે. તેમાં પોષક તત્ત્વો સારા પ્રમાણમાં હોવાથી સારો પશુઆહાર બની શકે તેમ છે. કચ્છમાં અમુક ગ્રામ પંચાયતો ગૌચર જમીનમાં આ ઘાસ વાવીને ગામને ઘાસના ક્ષેત્રે સ્વાવલંબી બનાવવા પ્રયત્નશીલ છે.

પહેલાંના જમાનામાં ખેડૂતો જુવાર, બાજરી, મગફળી, ગુવાર, ઘઉંનું મોટાપાયે વાવેતર કરતાં. તેવી જ રીતે ઘાસચારો પણ પુષ્કળ વાવતા, પરંતુ અત્યારે રોકડિયા અને બાગાયતી પાકો વધુ પ્રમાણમાં વવાઈ રહ્યા છે, તેથી હવે પશુઓને ખાવા માટે ઘાસચારો મળવો મુશ્કેલ બને છે. સામાન્ય વરસ હોય ત્યારે પણ ઉનાળામાં રાજ્યના બીજા જિલ્લાઓમાંથી ઘાસ મગાવવું પડે છે. મોંઘાભાવનો સૂકો ચારો ખવડાવવો પડે છે. દુકાળનાં વર્ષોમાં તો સ્થિતિ ભારે કપરી બની જાય છે. આથી જ નેપિયર ઘાસ ઉપયોગી બની શકે તેમ છે.