કરોડોમાં એક મિખાઇલ ગોર્બાચેવ

ગોર્બાચેવ મક્કમપણે માનતા કે લોકોને અભિપ્રાય વ્યક્ત કરવાની, સ્વતંત્રતા, વાજબી ઇચ્છાનુસાર જીવન વ્યાપન કરવાની સ્વતંત્રતા હોવી જોઈએ. તેઓને સુખી કરવા માટે તેઓ પર દમન ગુજારવું જરૂરી નથી

- વિનોદ પંડ્યા

અંગ્રેજીમાં એક ઉક્તિ છે કે સંતોની પોતાના વતનમાં જ યોગ્ય કદર થતી નથી. સોવિયેત સંઘના છેલ્લા પ્રમુખ મિખાઇલ સર્ગેયેવીચ ગોર્બાચેવ એક વિશ્વસંત હતા. સ્ટેટ્સમેન હતા, પણ હાલના રશિયામાં અવહેલના અને નફરત પામ્યા હતા. ગઈ ૨૯ ઑગસ્ટના રોજ ૯૧ વર્ષની વયે એમનું અવસાન થયું ત્યારે વર્તમાન રશિયન પ્રમુખ વ્લાદીમીર પુતિને એમને સ્ટેટ્સમેન ગણાવ્યા અને એમની કૉફિનની બાજુમાં બે ફૂલ પણ મૂક્યાં, છતાં વ્યસ્તતાનું કારણ આપી ગોર્બાચેવની સત્તાવાર અંતિમવિધિમાં હાજર ન રહ્યા. રશિયનો હજી નિર્ણય લઈ શકતા નથી કે ગોર્બાચેવનો આદર કરવો કે અનાદર? પુતિન ભલે એક મીંઢા રાજકારણીની માફક જાહેરમાં ગોર્બાચેવ માટે સારું બોલે, પણ દરેક જાણે છે કે પુતિન ગોર્બાચેવને નફરત કરતા હતા. એક સ્ટેટ્સમેન હતા અને બીજો પોલિટિશિયન છે. ગોર્બાચેવ વીસમી સદીના સૌથી મહાન સ્ટેટ્સમેન હતા અને એકવીસમી સદીના પૂર્વાર્ધમાં એમની તોલે આવે એવો કોઈ વૈશ્વિક રાજનેતા પાક્યો નથી. એ રાજનીતિના આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇન હતા જેમણે જગતના ઇતિહાસનું વહેણ માનવતાની દિશા તરફ વાળી દીધું. એમનાં અભૂતપૂર્વ કાર્યોનો લાભ જગતને શાંતિના સ્વરૂપમાં મળ્યો. ખુદ રશિયનોએ પણ ૧૯૨૪થી ચાલી આવેલી સામ્યવાદી તાનાશાહી અને વિચારોની કેદમાંથી ૧૯૯૧માં મુક્તિ મેળવી.

હસમુખ ચહેરો, સાદગીભર્યું જીવન, મનમાં સદાય પરોપકારની ભાવના, કોમળ હૃદય છતાં કઠોર અને અપ્રતિમ નિર્ણયો લેવાનો જુસ્સો અને નીડરતા એટલે મિખાઇલ ગોબચવ. એ સામ્યવાદી પક્ષના આઠમા અને છેલ્લા મહામંત્રી અને સંઘના છેલ્લા પ્રમુખ હતા. એમની જગ્યાએ કોઈ સ્ટાલિન કે પુતિન જેવો નેતા આવ્યો હોત તો ઇતિહાસ જુદી રીતે ચાલ્યો હોત. કાં વિશ્વયુદ્ધ થયું હોત અથવા આજે પણ શીત યુદ્ધ ચાલતું હોત. માથાભારે રશિયા હજી જગતને ડરાવતું હોત. યું હોતા તો યું હોતા. એવી શક્યતાઓ અનેક હોઈ શકે, પણ ગોર્બાચેવે નિશ્ચિતપણે જગતને શાંતિ અપાવી. શીત યુદ્ધનો અંત આણ્યો. કરોડો લોકોના જીવનમાં સુખમય પરિવર્તનો આવ્યાં. સોવિયેત સંઘના વિઘટન અથવા વિસર્જનને કારણે કુલ પંદ૨ દેશો સંઘમાંથી મુક્ત અને આઝાદ થયા. જોકે ક્ષેત્રફળની દૃષ્ટિએ દુનિયાનો સૌથી મોટો દેશ રશિયા જ છે. જગતની અગિયાર ટકા ભૂમિ પર આજે તેનો કબજો છે.