‘મારા જેવા અનેક કુલદીપ પાકિસ્તાનની જેલમાં સબડે છે'

અમદાવાદના કુલદીપ યાદવ પાકિસ્તાનની જેલમાંથી લાંબી સજા ભોગવીને વતનમાં પરત આવતાં ઘર આંગણે આનંદ છવાયો, પણ એક ઉદાસી હજીય તેમને ઘરી વળી છે. ગયા ત્યારે યુવાન હતા અને મુક્તિ મેળવી પરત આવ્યા ત્યારે ઘડપણ એમને ઘેરી વળ્યું છે. પાકિસ્તાન તેઓ શા માટે ગયા હતા, તેમને શા માટે પકડી લેવાયા, પાક. જેલમાં તેમને કેવા અનુભવો થયા, વતન અને પરિવારની જુદાઈમાં કઈ રીતે એક-એક દિવસ પસાર કર્યો..? વગેરે પ્રશ્નોના ઉત્તર તેમની જ જુબાનીમાં અહીં પ્રસ્તુત છે.

- મિલન ઠક્કર

કુલદીપ યાદવનું વતન ઉત્તરાખંડનું દેહરાદૂન. પિતાને ONGCમાં નોકરી મળી એટલે તેઓ સપરિવાર અમદાવાદના ચાંદખેડા વિસ્તારમાં રહેવા આવ્યા. કુલદીપભાઈએ અમદાવાદમાં જ સ્નાતક સુધી અભ્યાસ કર્યા બાદ સાબરમતી યુનિવર્સિટીમાંથી એલએલબીની ડિગ્રી મેળવી. જોકે તેમણે વકીલ તરીકેની પ્રેક્ટિસ કરી નહીં. તેઓ ૧૯૯૧માં પાકિસ્તાન પહોંચ્યા હતા. એ વખતે તેમની ઉંમર ૨૮ વર્ષ હતી અને ૩૨ વર્ષ બાદ એટલે કે આ સપ્ટેમ્બર માસમાં ૫૯ વર્ષની ઉંમરે તેઓ વતન પરત ફર્યા છે.

તેઓ તેમના ભાઈ દિલીપ અને બહેન રેખા યાદવ સાથે અમદાવાદમાં પોતાના ઘરે આવ્યા ત્યારે ‘અભિયાન’ સાથેની વાતચીતમાં તેઓએ પોતાના જેલના અનુભવો અને પરિવારની સ્થિતિ અંગે વાત કરી હતી. અલબત્ત, તેઓ કેવી રીતે દેશની જાસૂસી સંસ્થા સાથે જોડાયા તે વિશે જણાવી શકતા નથી. તેઓ કહે છે, ‘તે માહિતી ખાનગી હોવાથી હું જાહેરમાં ન કહી શકું, પણ એટલું જરૂર કહીશ કે, હું દેશના કામ માટે ગયો હતો. હું ૧૯૯૧માં બોર્ડર ક્રોસ કરીને પાકિસ્તાન પહોંચ્યો અને ભારત માટે કામ શરૂ કર્યું. ૧૯૯૪માં હું જ્યારે મારું કામ પતાવીને પરત આવતો હતો ત્યારે બોર્ડર પર પાકિસ્તાન આર્મીના હાથે પકડાઈ ગયો. અને મારી પૂછપરછ શરૂ કરવામાં આવી. એ દરમિયાન મારે અનેક યાતનાઓનો સામનો કરવો પડ્યો.’

ધરપકડ બાદ તેમને કોર્ટમાં રજૂ કરાયા. તેમના પર કેસ ચલાવવામાં આવ્યો. પાકિસ્તાનમાં ચાલેલા મુકદ્દમા અંગે તેઓ કહે છે, ‘મને પોતાના બચાવ માટે કેપ્ટન રેન્કનો (સિનિય૨) વકીલ પણ સરકારી ખર્ચે આપવામાં આવ્યો હતો. કેસ ચાલતા અઢી વર્ષ થયા અને ચુકાદો આવ્યો. ચુકાદામાં ત્યાંની કોર્ટે જાસૂસીના કેસમાં મને આજીવન કેદની સજા સંભળાવી. પાકિસ્તાનમાં આજીવન કેદનો અર્થ થાય છે પચીસ વર્ષ. આ સમગ્ર કેસની ટ્રાયલ દરમિયાન મને આર્મી કસ્ટડીમાં રાખવામાં આવ્યો હતો અને મને કોર્ટમાં લઈ જવા, લાવવાનું કામ પણ આર્મીનું જ હતું. ત્યાં મને એ જ જમવાનું મળતું જે પાકિસ્તાની ફૌજીઓને મળતું હતું. આર્મીની કસ્ટડીમાં મારા જેવા ભારતીય સહિત અનેક વિદેશી આરોપી હતા, પણ ત્યાંની વ્યવસ્થા એવી હતી કે, અમે એકબીજાને જોઈ પણ શકતા નહોતા.’