આદર્શ પતિની પારાયણ

પતિને કોઈ નિર્ણાયક બાબતે જ્યાં રોકવાનો, ટોકવાનો હોય ત્યારે આવી ચકોર પત્ની જીભને આરામ આપે છે અને આંખોને એકદમ એલર્ટ અને એક્ટિવ કરી દે છે

- હર્ષદ પંડ્યા ‘શબ્દપ્રીત’

ગુજરાતી ભાષાના એક ખાંખાંખોળિયાએ જેને સાહિત્યિક ભાષામાં સંશોધક કહે છે એણે એવું રિસર્ચ કર્યું છે કે, ગુજરાતી ભાષામાં એક અને માત્ર એક જ શબ્દ એવો છે જે પોતાને જાતિવાચક, ભાવવાચક, દ્રવ્યવાચક અને સમૂહવાચકના પર્યાય તરીકે ઓળખવાની જાહોજલાલી ભોગવે છે અને એ શબ્દ છે : પતિ. પતિનો એટલે કે એ શબ્દનો તલસ્પર્શીય અભ્યાસ કરતાં એ સંશોધકે એવું પણ કહ્યું છે કે ખુદના જ ઘરમાં એક ચોક્કસ વ્યક્તિ તરીકે ભલે એનું સ્થાન અસ્થાયી હોય, પણ વ્યક્તિ સિવાયનાં ચાર ચાર સ્વરૂપે એ સ્થાનમાન (સ્થાન પ્રમાણેનું માન) ભોગવે છે. પતિ તરીકેની ઓળખ પ્રસ્થાપિત કરવા માટે એણે એક વ્યક્તિ તરીકેની પોતાની ઓળખનું બલિદાન આપી દીધું હોવાથી એને સંજ્ઞાવાચકના પ્રતિનિધિ બનવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત નથી થયું.

પતિ, એ કોઈ અર્થ-હીન શબ્દ નથી, પણ મનુષ્યેતર એવી સમગ્ર જાતિનું પ્રતિનિધિત્વ કરતો અર્થસભર શબ્દ છે. તમે એને સંસ્કૃતમાં પતિ કહો, શુદ્ધ ગુજરાતીમાં ધણી કહો, વર કહો, મરાઠીમાં નવરો કહો, ઉર્દૂમાં ખાવિંદ કે શોહર કહો કે પછી અંગ્રેજીમાં હાસ્યમુક્ત થઈ ગયેલો હસબન્ડ કહો - જાતિમાં કોઈ જ ફરક નહીં પડે. નરસિંહ મહેતાએ તો આજથી લગભગ સાડા પાંચસો વર્ષ પહેલાં આજ સંદર્ભે ગાયેલું કે : ‘ઘાટ ઘડિયાં પછી નામ રૂપ જૂજવાં અંતે તો હેમનું હેમ હોયે’ મનુષ્યેતર સિવાયની કોઈ પણ જાતિમાં પોતાને બંધબેસતું સ્થાનમાન મેળવી શકે એવું અને એટલું કોઈ પણ પતિમાં જબરદસ્ત પોટેન્શિયલ ભર્યું પડ્યું હોય છે. મનુષ્ય સામાજિક પ્રાણી કહેવાય છે.

પતિ પણ મનુષ્યજાતિની જ એક પ્ર-જાતિ છે, એટલે તેનામાં શિયાળ જેવી લપસણી લુચ્ચાઈ હોય એ સ્વાભાવિક છે. પોપટ જેવી આજ્ઞાંકિતતાનો ગુણ લગ્ન પછી આપોઆપ ડેવલપ થવા માંડે છે. ‘પઢો રે પોપટ રાજા રામના’ એ પક્ષી જાતિના કોઈ પણ પોપટની આગવી ઓળખ છે. આ પંક્તિમાં સહેજ ફેરફાર કરીને પતિ સંદર્ભે એટલું જરૂર કહી શકાય કે, ‘પઢો રે પોપટ રાણી પત્નીના’ અહીં પોપટની મૂળ જાતિ કરતાં પોપટની આ નવી પ્રજાતિનું બહુગાન ગાવામાં આવ્યું છે. કેટલીક પત્નીઓ તો પોતાના ઘરમાં પાળેલા પોપટનું પિંજરું રાખવાનું એવું કહીને પસંદ નથી કરતી કે ઘરમાં બબ્બે પોપટની શી જરૂર છે?