રાવજી પટેલની અતીતઝંખના નવી નજરે

રાવજી પટેલના સર્જન અને જીવન પર નજર કરીએ તો સમજાય છે કે તે સતત પીડા આપતા ‘બેબિલોન’ અને છૂટી ગયેલા તથા પ્રાપ્ત કરવા ઝંખતા ‘જેરુસલેમ’ વચ્ચે પીલાતા રહેતા સર્જક હતા

- સ્પર્શ હાર્દિક

દરેક પાસે કાળની પેટીમાં બંધ એવું કંઈક જરૂર હશે જે છૂટવા મથો તો પણ ના છૂટે. એ વ્હાલું બાળપણ પણ હોય અને ઉછેર થયો હોય એ પરિસર, ગામ, શેરી, મહોલ્લો કે શહેર હોય, એ કોઈના સહવાસ કે હાજરીમાં જન્મેલી લાગણી પણ હોય અને આ અતીતરાગનો આલાપ કે અતીતઝંખનાની જ્વાળા કોઈ એક માણસ પૂરતી મર્યાદિત નથી હોતી. કોઈ કિસ્સામાં એ આખા સમુદાયની સહિયારી બની જતી હોય છે. બાઇબલમાં ગીતશાસ્ત્રના ૧૩૭મા પ્રકરણનાં વચનો છે - ‘અમે બાબિલની નદીઓને કાંઠે બેઠા; જેરુસલેમનું સ્મરણ થયું ત્યારે અમે રડ્યા. એટલે અમે વીણાઓ વગાડવી બંધ કરી. અમારા બંધકોએ અમને આનંદી ગીતો ગાવા કહ્યું; જેઓએ અમને યાતના આપી હતી તેઓએ અમને જણાવ્યું કે, ‘ફક્ત તેમને ખુશ કરવા જેરુસલેમનાં ગીતોમાંનું કોઈ એક ગીત ગાઓ.’

બેબિલોન સાથેના યુદ્ધ પછી યહૂદીઓ માટે પવિત્ર સોલોમનનું મંદિર તોડી પડાયેલું અને તેઓને બંધક રખાયેલા. આ શબ્દો પ્રેરણારૂપ બન્યા ‘રિવર્સ વૉટર્સ ઑફ બેબિલોન’ ગીતના. જેમાં યહૂદી પ્રજાનો, ઈશ્વરે એમને જેનો વાયદો આપેલો એ પવિત્ર જેરુસલેમની ભૂમિથી વિખૂટા પડ્યાનો વિરહ વ્યક્ત થયો છે. યહૂદી પ્રજાએ પોતાનો સ્વતંત્ર દેશ ઇઝરાયલ મેળવવા માટે કરેલા સંઘર્ષનો ઇતિહાસ સદીઓ લાંબો છે. એ પ્રજાએ સદીઓ પોતાની મૂળ ભૂમિથી વિચ્છેદ સહ્યો છે. ગીત લખાયું ત્યાં સુધીમાં તો ઇઝરાયલ વિશ્વસ્તરે એક બળવાન રાષ્ટ્ર તરીકે ઊભરી ચૂક્યું હતું અને એણે એ પૂરતો પોતાના સ્થૂળ અર્થ ખોઈ નાખ્યો, પણ ગીતનો સૂક્ષ્મ અર્થ સદા પ્રસ્તુત રહેશે. મનુષ્ય બેબિલોન જેવા આ સંસારની ભૌતિક નદીના કિનારે વિરહના ગાન ગાતો, જેરુસલેમ જેવા ઈશ્વરના રાજ્યથી નોખા પડીને અહીં આવી ચડ્યો હોવાથી આંસુઓ સારતો બેઠો છે. આ માણસ મીરાં, કબીર કે નરસિંહ, કોઈ પણ હોઈ શકે જેને ઈશ્વરથી છૂટા પડ્યાનો કે હોવાનો ભાવ કોરી ખાતો હોય અને એની વેદના સર્જન બનીને વહેતી હોય.