ઈડર, એ ફોર્ટિફાઇડ ટાઉન ઓફ ગુજરાત

ઇડરિયા ગઢની ઊંચાઈએથી આસપાસ-ચોપાસ નજર કરતાં અરવલ્લીની ગિરિમાળા વચ્ચે વસેલું આ નગર તેનાં સ્થાપત્યો-સંરચનાથી સમૃદ્ધ છે. ગઢની ઊંચાઈએથી ઈડરનું વિહંગાવલોકન કરતાં ગઢ સુધી પહોંચવાનાં તેનાં પગથિયાં, વિવિધ સ્વરૂપી શિલાઓ-ખડકો અને ઉદય કે અસ્ત પામતા સૂર્યનારાયણની લાલિમા ઈડરને ઔર નયનરમ્ય રૂપ આપે છે. એટલું જ નહીં, ટ્રેકિંગ અને હાઇકિંગના આપણા હરખને વધુ ટ્રિગર કરતો તેનો ખડકાળ લૅન્ડસ્કેપ સુસવાટા મારતાં પવન વચ્ચે આપણા કર્ણદ્વારે આવીને કહે છે કે, એક્સ્પ્લોર યોર સેન્સ ઑફ એડવેન્ચર.

- રક્ષા ભટ્ટ

શુ દક્ષિણ અમેરિકી દેશ પેરુના માચુ-પીચુ જવા માટે એમેઝોનથી માચુ-પીચુના મોંઘાદાટ સ્ટોન એક્સ્પિડિશનમાં જોડાવું છે? શું એમેઝોનના મેઘધનુષી માઉન્ટેનને કચકડે મઢવાની તીવ્ર ઇચ્છા છે? શું વિશ્વની અતિ પ્રાચીન ઇંકા સભ્યતાના અવશેષો સુધી લઈ જતી ટ્રેન પકડી, ઇંકાના અવશેષો વચ્ચે જીવનની ઉત્તમ ક્ષણોને શ્વાસમાં ભરવી છે?

પ્લીઝ સ્ટોપ યાર, હજુ તો મારે હમ્પીના સ્ટોનસ્કેપ બાકી છે, પાલિતાણાનાં જૈન મંદિરો જોયાં નથી; ગિરનાર અને બરડાના ડુંગરોમાં ટ્રૅક કરવાનો બાકી છે; પાવાગઢનું હાઇકિંગ કર્યું નથી અને તું એમેઝોનના એસ્પિડિશનની વાત ક્યાં કરે છે?

ભલે આ સંવાદ પ્રકલ્પિત હોય, પરંતુ આપણા પ્રવાસપ્રેમી પરિવારો અને મિત્રો સાથે આવા સંવાદો આકાર લેતા હોય છે. એ સંવાદો એવું કન્વે કરે છે કે આપણે, ક્યારેક, દૂર-દૂરના પ્રદેશોનો પ્રવાસ કરીએ છીએ ત્યારે નજીકના પ્રદેશોને ન્યાય નથી થતો. કશો વાંધો નહિ, પરંતુ સ્ટોનસ્કેપ માટે હમ્પી કે માચુ-પીચુ જતાં પહેલાં રાજસ્થાનની સરહદને અડીને આવેલા ઈડર સુધી તો જવું જોઈએ, કારણ કે અરવલ્લીના દક્ષિણ છેડે આવેલું આ ઈડર ગુજરાતનું કિલ્લેબંધ નગર છે જે ગુજરાતીઓની સ્ટોનસ્કેપની તરસને છીપાવી શકે છે અને ટ્રેકિંગના શોખને ટ્રિગર કરી માચુ-પીચુ સુધી પહોંચવાના સ્વપ્ન પણ દેખાડી શકે છે.

સ્ટોનસ્કેપના આવા સ્વપ્ન દેખાડનાર ઈડર ઉત્તર ગુજરાતના સાંબરકાઠા જિલ્લાનું નગર તો છે જ, પરંતુ તે ઉપરાંત તે પ્રાકૃતિક રીતે સુરક્ષિત કિલ્લાનું ક્લાસિક ઉદાહરણ પણ છે. ખડકો અને શિલાઓ પર રહેલાં ઐતિહાસિક ગઢ, મહેલ અને જૈન મંદિરો માટે જાણીતું ઈડર ઘાટ્ટા રંગ-રોગાન વાળા લાકડાંના હૅન્ડમેઇડ રમકડાંઓ માટે પણ એટલું જ જાણીતું છે.