મહાભારત માર્ગદર્શક મહાકાવ્ય

મહાન દધીચિ ઋષિનાં અસ્થિમાંથી બનેલા વજ્રનો પ્રહાર વેઠ્યા પછી ગરુડરાજના ચહેરા પર સ્મિત પ્રગટ્યું. એ સ્મિતનો અર્થ સ્પષ્ટ હતોઃ વજ્રપ્રહાર તમારા માટે મોટી ઘટના હશે, મારા માટે એ એક સામાન્ય બાબત છે.

- દીપક સોલિયા

દેવલોકમાં જોરદાર યુદ્ધ લડીને અમૃત મેળવ્યા બાદ ગરુડરાજ પાછા ફરી રહ્યા હતા ત્યારે ભગવાન વિષ્ણુ એમની સામે પ્રગટ થયા. અમૃત પીવાનો લોભ ન દાખવનારા નિઃસ્પૃહ ગરુડને વિષ્ણુ ભગવાને વરદાન માગવા કહ્યું. ગરુડે બે વરદાન માગ્યાંઃ વિષ્ણુના ધ્વજ પર સ્થાન અને અમૃત પીધા વિના અમરત્વ. ભગવાને બન્ને વરદાન આપ્યાં. પછી ગરુડે વિષ્ણુને કહ્યું: ‘હું પણ આપને વરદાન આપવા માગું છું. આપ ભગવાન છો, છતાં મારી પાસેથી કોઈ પણ વરદાન માગો.’

જે સ્વયંપૂર્ણ છે, જેમને કોઈની પાસે કશું જોઈતું નથી એવા સ્વયં ભગવાનને કશુંક માગવાનું કહેવામાં થોડું જોખમ તો ખરું. આવી ચેષ્ટાથી ભગવાન નારાજ પણ થઈ શકે. જો કે ગરુડરાજે નિર્ભીક બનીને ભગવાનને વરદાન માગવા કહ્યું અને ભગવાને સહજભાવે વરદાન માગ્યું પણ ખરું: ‘તમે મારું વાહન બનો.’

ગરુડે અત્યંત હર્ષ સાથે આ વાત સ્વીકારી. આમ તો દેવોને હરાવીને વટપર્વક અમત લઈને જઈ રહેલા ગરુડને વિષ્ણુ એવું કહી શક્યા હોત કે અમૃત દેવો પાસે મૂકીને જાવ. એવું પણ કહી શક્યા હોત કે તમારે ક્યાંય જવાનું નથી અને આ ઘડીથી જ મારા વાહન તરીકે મારી સાથે રહેવાનું છે, પરંતુ ભગવાન વિષ્ણુએ ગરુડરાજને રોકવાને બદલે શાંતિથી જવા દીધા, અમૃતસહિત.

આટલી સ્વસ્થતા ઈન્દ્રમાં નહોતી. વિષ્ણુ સાથે વરદાનની આપ-લે બાદ ઘર તરફ આગળ જઈ રહેલા ગરુડરાજે આકાશમાં હજુ તો થોડી જ ગતિ કરી એટલામાં ઈન્દ્રએ કોઈ પણ ભોગે ગરુડને રોકવા અને અમૃત પાછું મેળવવા છેવટના ઈલાજ તરીકે પોતાનું અમોઘ શસ્ત્ર વજ્ર ગરુડરાજ પર છોડ્યું. વજ ગરુડરાજને વાગ્યું. ગરુડરાજ અટક્યા.

વજ્ર એ દધીચિ ઋષિનાં હાડકાંમાંથી બનાવવામાં આવેલું શસ્ત્ર હતું. ગરુડરાજે દધીચિ ઋષિની મદદથી બનેલા શસ્ત્રને આદર આપવા માટે પોતાની ઉડાન અટકાવી. દધીચિ વિશે તમે કદાચ જાણતા જ હશો. પુરાણો મુજબ, દધીચિ એક અજોડ ષિ હતા. જ્ઞાન, તપ, પવિત્રતા અને ઉદારતાનો એમનામાં જે સંગમ જોવા મળતો હતો એનો જોટો જડવો મુશ્કેલ હતો. ગંગાકિનારે આવેલા એમના આશ્રમમાં કોઈ પણ વ્યક્તિનું કોઈ પણ દુઃખ દૂર કરવા માટે દધીચિ તત્પર રહેતા. એ વિસ્તારનાં પશુ-પક્ષી પણ દધીચિનાં પ્રેમ અને સેવાથી અતિ સંતુષ્ટ હતાં. એમની ઉદારતાનો અંત નહોતો અને એમનામાં ક્રોધનો અંશ પણ નહોતો.