દલિત ઘરમાં વિધવાના લગ્ન

આપણા દેશમાં ચાલી રહેલી વર્ણ વ્યવસ્થામાં ઊંચી જાતિના બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય અને વૈશ્ય ભલે દલિતને ઘૃણાની નજરથી જોતા હોય, પરંતુ ઓછા ભણેલા આ દલિતોની માનસિકતા શિક્ષિત ઊંચી જાતિના ઠેકેદારોથી ક્યાંય સારી છે

- વેણી શંકર પટેલ ‘બ્રજ’

મધ્ય પ્રદેશના નરસિંહપુર જિલ્લાના રમ્પુરા ગામમાં રહેતી અનીતાની ભૂલ માત્ર એટલી હતી કે તે એક બ્રાહ્મણના ઘરે જન્મી હતી. ૧૮ વર્ષની થતા જ તે ૧૨ મા ધોરણમાં પાસ થઈ, તો તેના લગ્ન કર્મકાંડ કરતા એક પંડિતના દીકરા સાથે કરાવી દીધા. પંડિત હોવાથી જન્મ કુંડલીનો મેળાપ કરીને શુભ મુહૂર્તમાં લગ્ન કરી દીધા.

અનીતા સાસરીમાં કુલ ૪ મહિના જ રહી હતી કે તેના પતિનું એક માર્ગ અકસ્માતમાં મૃત્યુ થઈ ગયું. સાસરીવાળા તેને આ વાત માટે મહેણું મારતા કે તેના પગ ઘરમાં પડતા જ તેમનો દીકરો દુનિયા છોડી ગયો.

સાસરીવાળાના મહેણાંથી પરેશાન થઈને અનીતા પિતાના ઘરે રહેવા લાગી. તેની હાલત જોઈને માના મનમાં કેટલીય વાર પોતાની દીકરીના બીજા લગ્ન કરવાનો વિચાર આવતો, પરંતુ તે અનીતાના પિતા સાથે ક્યારેય આ વાત ન કરી શકી.

અનીતાની મા જાણતી હતી કે જાતિસમાજની જુનવાણી પરંપરાના લીધે અનીતાના પિતા ક્યારેય તેના બીજા લગ્ન માટે તૈયાર નહીં થાય.

આ ઘટનાને ૨૦ વર્ષ થયા છે. ત્યારથી લઈને અત્યાર સુધી અનીતા પોતાના પિતાના ઘરે પોતાનું જીવન વિતાવવા મજબૂર છે. પૂરો દિવસ તે નોકરની જેમ ઘરના કામ કરે છે અને કોઈની સામે પોતાની વાત કહેતી નથી.

અનીતા જેવી કોણ જાણે કેટલીય વિધવા છોકરીઓ છે, જે સામાજિક રીતરિવાજના લીધે જિંદગીની ખુશીઓથી દૂર છે. ઊંચી જાતિમાં ફેલાયેલી આ કુપ્રથાને જોઈને લાગે છે કે જે જાતિને સમાજમાં નિમ્ન સમજવામાં આવે છે, તે આ મામલામાં સારા છે.

આપણા દેશમાં ચાલી રહેલી વર્ણ વ્યવસ્થામાં ઊંચી જાતિના બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય અને વૈશ્ય ભલે દલિતને ઘૃણાની નજરથી જોતા હોય, પરંતુ ઓછા ભણેલા આ દલિતોની માનસિકતા શિક્ષિત ઊંચી જાતિના ઠેકેદારોથી ક્યાંય સારી છે.

૧૬ ફેબ્રુઆરી, ૨૦૨૧ ના રોજ સંત રૈદાસ જયંતી પર દલિત સમાજના લોકો દ્વારા કરાવેલા એક લગ્નની ચર્ચા કરવી ખૂબ જરૂરી છે.

મધ્ય પ્રદેશના ગાડરવારામાં રહેતા છિદામી લાલ અહિરવારની ૨૬ વર્ષની દીકરી જ્યોતિના પતિનું મૃત્યુ એપ્રિલ ૨૦૨૧ માં કોરોનાની ત્રીજી લહેરમાં થયું હતું.

જ્યોતિના પતિ રાજન પ્રાઈવેટ સ્કૂલમાં ટીચર હતા. તેમના મૃત્યુ પછી જ્યોતિ પોતાના દીકરાને લઈને પિતા પાસે રહેવા લાગી.