રૉયલ બેંગાલ ટાઈગરનું ઘર: સુંદરવન

આ ઊંચાં અને ઘેઘૂર ઝાડોનું અડાબીડ જંગલ નથી, આ તો છે અનેક નદીનું સમુદ્ર સાથેનું સંગમસ્થળ અને એ વધુ તો જાણીતું છે ચેરિયા (મેંગ્રોવ્સ) અને ટાઈગર પામનાં વૃક્ષો માટે.. અને હા, વાઘોમાં સમ્રાટ ગણાતા રૉયલ બેંગાલ ટાઈગર માટે. વાઘસંરક્ષણ માટે શરૂ થયેલા ‘પ્રોજેક્ટ ટાઈગર’ને આ મહિને પચાસ વર્ષ પૂરાં થાય છે એ નિમિત્તે એક લટાર નોખા મિજાજના જંગલમાં.

- નિતુલ ગજ્જર

નાના-મોટા સંખ્યાબંધ ટાપુ, ટાપુ વચ્ચેથી પસાર થતી હુગલી નદીની શાખાઓ, ચારે તરફ કિનારે ઊગી નીકળેલા ચેરિયા (મેગ્રોવ) અને રંગબેરંગી પક્ષીઓના કલરવ ઘડીભર તો લાગે કે સાવ અલગ જ દુનિયામાં આવી પહોંચ્યા. હા, આ દુનિયા ખરેખર અલગ જ છે. આ દુનિયા છે સુંદરવનની.. તો પધારો, સુંદરવનમાં આપનું સ્વાગત છે.

રસગુલ્લા બાદ પશ્ચિમ બંગાળ જાણીતું છે સુંદરવન માટે. ભારતમાં પૂર્વ છેડે બાંગ્લાદેશને અડીને આવેલો આ વિસ્તાર નૅશનલ પાર્ક, ટાઈગર રિઝર્વ અને વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટનું ઑલ ઈન વન પૅકૈજ છે. કુદરતી અજાયબીથી ભરપૂર આ જંગલવિસ્તાર રૉયલ બેંગાલ ટાઈગર માટે પ્રખ્યાત છે. દુનિયાના સૌથી હિંસક વાઘ તરીકે જાણીતા રૉયલ બેંગાલ ટાઈગરનું આ પ્રાકૃતિક ઘર છે. બિલાડી કુળનું પ્રાણી હોવાથી આમ તો વાઘને પાણી ન ગમે, જ્યારે અહીંના વાઘને સતત પાણી સાથે પનારો પડે છે!

સુંદરવન ભારતમાં કેટલાંક સાવ અનોખી પ્રકૃતિ ધરાવતાં જંગલમાંનું એક છે. એપ્રિલ, ૧૯૭૩માં રોજ વાઘના સંરક્ષણ અને સંવર્ધન માટે શરૂ કરાયેલા પ્રોજેક્ટ ટાઈગરને આ મહિને પચાસ વર્ષ પૂરાં થયાં છે તો એ નિમિત્તે વાત કરીએ દેશની ઓળખસમા રૉયલ બેંગાલ ટાઈગરના ઘર સુંદરવન વિશે.

સુંદરવનનો સમગ્ર વિસ્તાર નદીનો મુખત્રિકોણ પ્રદેશ છે. ભારતની બે સૌથી મોટી નદી ગંગા અને બ્રહ્મપુત્રા પણ વિવિધ નામો સાથે અહીં સમુદ્રમાં ભળે છે. આ વનમાં જોવા મળતું જળ અને સ્થળનું મિશ્રણ ઘણું રસપ્રદ છે. આથી જ જો કોઈને વાઘ જોવા ન મળે તો એનો ફેરો ફોગટ નથી જતો.

સુંદરવનને વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે, કારણ કે જનાવરોની જેમ અહીંની પ્રકૃતિ પણ દુર્લભ છે. સુંદરવનમાં સંખ્યાબંધ પ્રકારના મેંગ્રોવ્સ જોવા મળે છે. મેગ્રોવ એટલે કે ચેરિયા કુદરતી રીતે સમુદ્રના અતિક્રમણને રોકવાનું કામ કરે છે.

ચેરિયા સિવાય જે વૃક્ષના નામ પરથી જંગલને એનું નામ મળ્યું એ સુંદરીના વિરલ ગણાતા વૃક્ષની સુંદરવનમાં ભરમાર છે. સાથે જ સુંદરવનમાં પુષ્કળ માત્રામાં જોવા મળતાં ટાઈગર પામનાં વૃક્ષો પણ અનેક રીતે ઉપયોગી સાબિત થાય છે.