ડિજિટલ સર્વિસ ટૅક્સ ભારતની સાર્વભૌમિકતા સામે અમેરિકાનો પ્રહાર અને પડકાર

અમેરિકાની ડૉલરની દાદાગીરી તો એક યા બીજા પ્રકારે વરસોથી ચાલતી રહી છે, હવે ઈન્ટરનૅશનલ બિઝનેસમાં લાગુ થતા ટૅક્સ બાબતે અમેરિકાના દબાણથી એક એવો ડ્રાફ્ટ તૈયાર થયો છે કે જેમાં ટૅક્સનો મહત્તમ હિસ્સો અમેરિકાને જ ફાળે જાય અને બાકીનો ટુકડો બીજા વેપારી દેશો વચ્ચે વહેંચાય. અગાઉ આમાં માત્ર ડિજિટલ ટૅક્સેશનનો પ્રસ્તાવ હતો, હવે એમાં તમામ ગુડ્સ અને સર્વિસીસને પણ આવરી લેવાયાં છે. કોઈ પણ દેશ અમેરિકાને માલ અને સર્વિસીસની નિકાસ કરે ત્યારે ટૅક્સનો લાભ પણ મહદંશે એને મળે. આ એકતરફી વેપાર કરારને હજી માન્યતા મળી નથી, પણ કોઈ દેશ એનો જોરદાર વિરોધ પણ કરી શકતો નથી. શું છે આ ડ્રાફ્ટ અને ભારત પર એની શું અસર થાય? એ વિશે ઈન્ટરનૅશનલ ટૅક્સેશનના નિષ્ણાત રશ્મિન સંઘવી સાથે ‘ચિત્રલેખા’ની વાતચીતમાં ચોંકાવનારાં તારણ મળે છે.

- જયેશ ચિતલિયા

વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીને હમણાં અમેરિકામાં અસાધારણ માન-સમ્માન વ મળ્યાં, ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના સંબંધને નવી ઊંચાઈએ લઈ જવાની વાત થઈ, ભારતને અમેરિકાએ બેસ્ટ બિઝનેસ પાર્ટનર ગણાવ્યું.. આ બધી વાત સાચી, પણ એક બહુ જ મહત્ત્વના મુદ્દે અમેરિકા માત્ર ભારત પર જ નહીં, બીજા ૧૪૦ દેશો પર દાદાગીરી કરવાના મિજાજમાં છે. આ વિષય છેઃ ડિજિટલ સર્વિસ ટૅક્સ.

એ માટે અમેરિકાએ એવો એકતરફી મલ્ટિલેટરલ કન્વેન્શન ડ્રાફ્ટ તૈયાર કર્યો છે કે જેમાં મહત્તમ લાભ એને થાય, બીજા દેશોને ભાગે તો ખરખોડું જ આવે. ડૉલરની દાદાગીરીની જેમ ઈન્ટરનૅશનલ બિઝનેસમાં પણ અમેરિકા અન્ય દેશો પર પ્રત્યક્ષ યા પરોક્ષ દબાણ કરી રહ્યું છે. આ મામલો દાયકા કરતાં વધુ સમયથી ચર્ચાતો રહ્યો હોવા છતાં એનું હજી આખરી પરિણામ આવ્યું નથી. વિવિધ નામ-સ્વરૂપ-ઉદ્દેશો બદલીને અત્યારે એ ડ્રાફ્ટ પુનઃ ચર્ચામાં છે.

અમેરિકાના ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અનેક દેશ સાથે ટ્રેડ વૉર માટે વિવાદાસ્પદ બન્યા હતા, હવે બાઈડન સરકાર હેઠળ ડિજિટલ ટૅક્સ (Digital Taxation)ના નામે અમેરિકા ભારત સહિત અનેક દેશ પર ઓઈસીડી Cooperation and for Economic (OECD-Organisation Development) દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલા મલ્ટિલેટરલ કન્વેન્શન (એમએલસી) ડ્રાફ્ટને સ્વીકારી લેવાનું દબાણ કરી રહ્યું છે.

આપણા દેશે ડિજિટલ ટૅક્સ મામલે ઈક્વલાઈઝેશન લેવી લાગુ કરી છે, જ્યારે કે બીજા પાંચ દેશોએ ડિજિટલ સર્વિસ ટૅક્સ લાગુ કર્યો છે, પરંતુ અમેરિકાએ ધાક-ધમકીની ભાષામાં એને હટાવી દેવાનું દબાણ કરતાં ભારત સહિત આ છ દેશ એ દૂર કરવા કચવાતા મને તૈયાર થયા છે. આમ તો ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના સમયમાં જ અમેરિકાએ ટ્રેડ વૉરની જાહેરાત કરી દીધી હતી. એ પછી બાઈડન સરકારે USTR (US Trade Representative office) હેઠળ આ છ દેશો સામે પગલાં લીધાં. યુએસટીઆર દ્વારા મોટા ભાગના દેશોને કહી દેવાયું છે કે તમારે તમારા ડિજિટલ સર્વિસ ટૅક્સ સંબંધી કાયદા રદ કરવાના રહેશે અથવા એનાં પરિણામ ભોગવવા તૈયાર રહેવું પડશે.

આ પગલાં પાછળનાં કારણ સમજાવતાં અમેરિકાની વ્યાપારનીતિ અને ઈન્ટરનૅશનલ ટૅક્સેશનના ઊંડા અભ્યાસુ એવા ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ રશ્મિનભાઈ સંઘવી ચિત્રલેખા સાથેની વાતચીતમાં કહે છેઃ